Evropska nedjelja prevencije raka grlića materice (ENPRGM) obilježava se od 23. do 29. januara 2023. godine. Cilj obilježavanja ovogodišnje ENPRGM je podizanje svijesti o rasprostranjenosti ovog oboljenja i informisanje javnosti o značaju uspostavljenih preventivnih programa u okviru zdravstvenog sistema Crne Gore – Skrining programa raka grlića materice i Programa HPV vakcinacije.

Kako je saopšteno iz Instituta za javno zdravlje (IJZ), u Crnoj Gori rak grlića materice je takođe jedan od vodećih uzroka obolijevanja i umiranja u ženskoj populaciji kada su u pitanju maligne bolesti, što veoma zabrinjava imajući u vidu da je ovo jedna od najpreventabilnijih malignih bolesti.

– Poruke su jasne: Informiši se! Saznajte činjenice o raku grlića materice, glavnom faktoru rizika a to je infekcija humanim papilloma virusom (HPV) i značaju redovnih ginekoloških pregleda. Učestvuj u skriningu! Ukoliko imate 30 do 50 godina, bićete pozvani putem telefona od strane tima izabranog ginekologa Doma zdravlja da se uključite u skrining program. Vakciniši se! HPV9 vakcina dostupna je u Crnoj Gori za devotogodišnje djevojčice, uz planove za proširenje vakcinacije na nekoliko starijih uzrasnih grupa – saopšteno je iz IJZ-a.

Podaci SZO o rasprostranjenosti raka grlića materice na svjetskom nivou pokazuju da se sa oko 604.000 novih slučajeva i oko 342.000 smrtnih svake godine, nalazi među vodećim malignim bolestima žena, odmah iza raka dojke, kao i da je javno zdravstveno opterećenje ovom bolešću naročito veliko u nisko i srednje razvijenim zemljama.

Rak grlića materice je drugi najčešći rak nakon raka dojke koji pogađa žene u dobi od 15 do 44 godine u Evropskoj uniji. Svake godine u EU registruje se oko 33.000 slučajeva raka grlića materice i 15 000 smrtnih slučajeva.

– Jedan od značajnih faktora koji doprinose visokoj smrtnosti od ove bolesti je činjenica da je prvi stadijum bolesti uglavnom bez simptoma, ili su oni nespecifični, pa se žene obraćaju ginekologu tek kada je bolest uznapredovala. Tada liječenje postaje otežano i neizvjesno što smanjuje šanse za izlječenje – pojašnjavaju u IJZ-u.

Zbog svega navedenog, neophodno je, napominju u IJZ-u, istaći značaj intenziviranja aktivnosti kojima se pažnja žena usmjerava ne samo na mogućnost, već i na neophodnost korišćenja dostupnih mjera prevencije.

Faktori rizika 

Faktori rizika za nastanak ovog oboljenja su raznovrsni, a u najvećem broju slučajeva je to dugotrajna infekcija sa visokorizičnim (onkogenim) tipovima humanog papiloma virusa (HPV), koja pripada seksualno-prenosivim infekcijama (iako seksulani odnos u užem smislu nije jedini način prenošenja ove infekcije). Pored navedene HPV infekcije i drugi faktori rizika utiču na razvijanje raka grlića materice, kao što su: rano stupanje u seksualne odnose; nezaštićen polni odnos sa inficiranom osobom; česta promjena seksualnih partnera/ki; smanjena otpornost organizma (pušenje cigareta, alkoholizam, hronične bolesti itd); obolijevanje od drugih seksualno prenosivih infekcija, kao što su hlamidija i gonoreja.

HPV je prisutan u oko 90-99% slučajeva raka grlića materice.

HPV tipovi 16 i 18 odgovorni su za oko 50-70% slučajeva ovog raka, a sedam visokorizičnih tipova (16, 18, 31, 33, 45, 52 i 58) smatraju se odgovornim za ukupno do 90% svih slučajeva raka grlića materice.

Uporne infekcije visokorizičnim tipovima HPV dovode do pojave prekanceroznih i kanceroznih promjena na grliću materice.

Skrining program raka grlića materice 

Skrining program raka grlića materice je jedna od najefikasnijih preventivnih mjera jer se bolest otkriva u ranoj fazi prije pojave kliničkih simptoma i znakova. Skrining omogućava ne samo otkrivanje raka grlića materice u ranoj fazi, već i otkrivanje prekanceroznih promjena, čijim se uklanjanjem sprječava nastanak malignih promjena.

Ranim otkrivanjem povećava se mogućnost izliječenja, poboljšava kvalitet života i produžava period preživljavanja uz istovremeno smanjenje troškova liječenja i zbrinjavanja takvih pacijentkinja.

Skrining raka grlića materice se u Crnoj Gori sprovodi na nacionalnom nivou. Ciljnu grupu čine žene bez simptoma ove bolesti, koje imaju između 30 i 50 godina i koje su osiguranice Fonda za zdravstveno osiguranje Crne Gore. Primarni test za rano otkrivanje raka grlića materice je HPV test koji podrazumijeva otkrivanje prisustva HPV partikula u brisu grlića materice. Uzimanje brisa grlića materice za HPV je jednostavna, brza i bezbolna metoda. U Institutu za javno zdravlje Crne Gore vrši se analiza uzorkovanog materijala i rezultati se elektronskim putem šalju izabranim ginekolozima. Žene kod kojih je test pozitivan pozivaju se na dodatnu dijagnostiku – PAPA test, citološki pregled cervikalnog brisa metodom LBC (liquid based cytology). Tada se mogu pronaći promijenjene ćelije u ranom stadijumu koje se mogu lako odstraniti, tako da se ne razviju u rak.

Ciklus skrininga raka grlića materice traje 5 godina što znači da će žene sa HPV negativnim nalazom biti pozvane za pet godina u novi ciklus skrininga.

Pozitivni HPV test ukazuje na povećani rizik razvoja raka grlića materice i ne znači da žena ima ili da će se kod nje sigurno razviti ova bolest.

HPV vakcinacija 

HPV vakcinacija predstavlja specifičnu mjeru primarne prevencije koja, ukoliko se sprovodi adekvatno, daje veoma dobre rezultate u prevenciji prekanceroznih i kanceroznih promjena na grliću materice. Najbolji efekat vakcina ima ukoliko se daje u ranom uzrastu, već nakon navršenih devet godina života (od 9 do 14 godina). Zemlje koje deceniju ili duže vakcinaciju sprovode na sistemski način i sa visokim obuhvatom, već bilježe značajan pad učestalosti HPV infekcija, genitalnih bradavica, prekanceroznih promjena na grliću materice i raka grlića materice.

U Crnoj Gori, prošle godine, uspostavljen je program HPV vakcinacije koji je namijenjen devetogodišnjim djevojčicama. Vakcina je veoma djelotvorna i visoko bezbjedna. Spada u grupu deveto-valentnih vakcina, koja pruža zaštitu od najvećeg broja onkolgenih tipova HPV-a. Ne postoji medicinski opravdan razlog za odlaganje vakcinacije. Vakcinacija je djelotvornija kada se primIjeni u mlađem uzrastu, nivo zaštite koji vakcina pruža veoma je stabilan dug vremenski period, a vakcinacija u mlađem uzrastu je i bezbjednija.

Najsnažnije se preporučuje da nijedan roditelj ne prospusti prvu priliku koja mu se ukaže da vakciniše svoju ćerku, jer time ulažu u zdravu budućnost svog djeteta.

Kako možete smanjiti rizik od raka grlića materice? 

• Odlaskom na redovne ginekološke preglede;
• Učestvovanjem u organizovanom skriningu raka grlića materice (kada dobijete poziv iz Doma zdravlja);
• Vakcinacijom protiv HPV-a ciljnih grupa;
• Ukoliko ste mladi izbjegavajte rano stupanje u seksualne odnose, ne mijenjate često seksualne partnere i koristite kondom – posebno kada je u pitanju novi ili nepoznati partner.

– Hajde da zajedno gradimo zdraviju zajednicu – poručuju u IJZ-u.