STANDARD: Koje tehnike za bojenje vune primjenjujete i koliko su one ukorijenjene u tradiciji naših naroda?

ĐUKANOVIĆ: Pojavom sintetičkih boja krajem XIX vijeka, upotreba biljnih boja je potisnuta i gotovo potpuno nestala osim u zabačenim seoskim područjima. Sintetičke boje su omogućavale izvjesniji ishod kao i bojenje većih količina vune, bogatiju paletu, intenzivnije boje i veću valersku skalu – nijanse boja. U isto vrijeme dolazi do osnivanja brojnih bojadžijskih radnji tako da se bojenje vune u domaćinstvu rijetko praktikuje. To me je navelo da ovaj dio ženske nematerijalne kulturne baštine Crne Gore pokušam da sačuvam od zaborava i zabilježim stare recepture.

STANDARD: Od kojih sve biljaka dobijate boje, koliko je teško pronaći te biljke u Crnoj Gori i koliko je bogat spektar boja koje ste na dobili na dosadašnjim radionicama “Sve boje Crne Gore”?

ĐUKANOVIĆ: Kod postupka bojenja vune biljnim bojama je veoma važno godišnje doba u kome se određena biljka koristi, bilo da je riječ o korijenu, listu, kori ili cvijetu. Bojenje u različitom dijelu godine daje različita obojenja. U proteklih pet godina koliko traje umjetnički projekat “Sve boje Crne Gore” apsolutnu prednost dajemo biljkama koje rastu u našem podneblju: broć, crni jasen, orah, ljuska crnog luka, breza, kantarion, kopriva, aptovina, divlji šipak…iako bi tropske biljke (indigo, kurkuma, šafran, kana…) dale intenzivnija obojenja. Od njih dobijamo veoma veliki spektar boja i nijansi koje su među sobom harmonične i stvaraju jedinstvene likovne cjeline. Ove biljke nije teško pronaći u prirodi, ali smo posebno obazrivi kod biljaka od kojih se koristi korijen, vodimo računa o odgovornom sakupljanju, trudeći se da ne uništimo stanište. Ove boje ne zagađuju životnu sredinu, dobijaju se iz obnovljivih izvora i ne štete ljudskom zdravlju. Radionice se održavaju u prirodi, ove godine u Šavniku, na obali rijeke Bukovice.

STANDARD: Da li ste zadovoljni odazivom učesnika koji svake godine dolaze na radionice “Sve boje Crne Gore”? S obzirom na to da se ova umjetnička kolonija organizuje u kontinuitetu godinama unazad i da za sobom već ima jednu lijepu tradiciju, da li planirate da je podignete na neki viši nivo?

ĐUKANOVIĆ: Veoma sam zadovoljna konceptom projekta “Sve boje Crne Gore” jer on okuplja profesore i studente umjetničkih fakulteta, tehnologe, botaničare, etnologe, konzervatore, psihologe mode i umjetnosti, dizajnere, vizuelne i likovne umjetnike koji pored svakodnevnog praktičnog rada na radionicama drže predavanja i međusobno dijele svoja iskustva iz prakse. Projekat ima međunarodni karakter i svake godine se broj učesnika povećava uključujući I goste, turiste i pripadnike lokalne zajednice. Zahvaljujući dokumentarnom istoimenom filmu projekat je dobio međunarodni vizibilitet i uslijedili su pozivi za predstavljanje i izložbe u inostranstvu. Sa kolegama entuzijastima koji se bave vunom osnovala sam Institut za vunu Crne Gore zbog potrebe da se sva istraživanja o vuni i ovčarstvu podignu na još viši naučni nivo.

STANDARD: Od koje vrste ovce se dobija vuna na našim prostorima? Od čega zavisi kvalitet same vune?

ĐUKANOVIĆ: Ovca zastupljena u Crnoj Gori je pramenka, jezero- pivski soj. Njena vuna je grublja zbog podneblja, klime i ispaše i nije pogodna za korišćenje u savremenoj modnoj industriji osim u mješavini sa vlaknima plemenitijih rasa.

STANDARD: Da li je u današnje vrijeme teško doći do vune u Crnoj Gori? Koliko je vuna važna u tekstilnoj industriji jedne zemlje?

ĐUKANOVIĆ: U današnje vrijeme ovce se u Crnoj Gori gaje uglavnom radi mesa i mlijeka, a vuna je nusprodukt koji je i svojevrsno opterećenje stočarima jer ne postoji organizovani otkup. Poslije striže u proljeće vuna se uglavnom baca i odlaže u prirodi, a često i spaljuje što je svrstava u ekološki problem jer se veoma sporo razgrađuje i teško sagorjeva. Savremena modna i tekstilna industrija se bazira uglavnom na sintetičkim materijalima koji su tehnološki jeftin proizvod i samim tim pogodni za “brzu modu” prisutnu posljednjih decenija. Prerada vune je zahtjevan i komplikovan proces, tako da je i cijena vunenih materijala i predmeta od vune visoka- vuna je luksuzni materijal!

STANDARD: Da li su planirane izložbe po Crnoj Gori ili van njenih granica kako biste predstavili radove sa ovogodišnje radionice?

ĐUKANOVIĆ: Radovi nastali na ovogodišnjoj radionici imaju i humani karakter: tema je bila Twiddle Muff- grijač za ruke ili igračka za prste- u slobodnom prevodu. To je cilindrični predmet koji služi starijim osobama, obolelima od Alchajmerove bolesti i demencije kao pomoćno terapeutsko sredstvo jer pored prijatne toplote vune od kojeg je napravljen, sadrži i elemente: mrežice, spirale, trake, kuglice…koji im služe da zabave prste, pružaju osjećaj spokoja i utisak da u krilu drže ljubimca. U Americi, Kanadi i Zapadnoj Evropi izrađuju se uglavnom od vunice- industrijskog prediva intenzivnih boja, a poseban kvalitet naših je to što su izrađeni od vune domaće ovce obojene biljnim bojama. Seriju tih radova koju je napravilo 25 umjetnika tehnikama mokrog i suvog filcanja, pletenja i veza, prikazaćemo u Grčkoj 9. aprila 2023. na European Wool Day. Sljedeći poziv je za Etar Open Air Museum iz Bugarske u septembru mjesecu 2023. godine na kome ćemo predstaviti tradicionalni tekstil Crne Gore od vune u savremenom primjenjenom kontekstu.

STANDARD: Koliko je dug put vune od ovce do vunenih čarapa?

ĐUKANOVIĆ: Od ovce do vunenih čarapa je dug put: ovca se striže u proljeće, vuna se zatim ručno klasira, čisti od grančica i ostalih nečistoća i ručno pere, pramen po pramen. Zatim se dugo ispira u tekućoj vodi na rijeci ili potoku, a onda suši rasprostrta na suncu i prstima raščešljava prije slanja u vunovlačaru iz koje izlazi očešljana i meka u obliku kuđelje. Predenje se vrši ručno pomoću preslice i vretena i kada se dobije fina, tanka ujednačena pređa, čarape se pletu na pet igala. Vunene čarape su luksuzne!

MILENA DENDIĆ