“Političke okolnosti u kojima CG dočekuje ovaj 13. jul su kontraverzne i krajnje nepovoljne po Crnu Goru. Unutrašnji raskoli koji su politički i ideološki, su eskalirali, aktuelna Vlada CG, iako opstaje, pati od deficita parlamentarnog i političkog legitimiteta. Ona je uradila mnogo poteza koji štete imidžu Crne Gore na međunarodnom planu, sprovodi politiku koja ne služi dobrobiti CG, već inklinira eskalaciji klerikalnih i ekstremnih, nacionalističkih političkih struktura.

CG se suočava sa otvorenim pretenzijama i medijskom satanizacijom od strane Srbije koja ponovo promoviše destabilizirajuću politiku. Prema CG se pokazuju pretenzije asimilacione prirode sa namjerom da se okrnji njena nezavisnost što je moguće više, kako bi se ostvario koncept tzv „saveza srpskih zemalja“ ili novokomponovanog „srpskog sveta“, što je drugo ime za davnašnji projekat „velike Srbije“.

Riječju – u CG se događa mnogo što-šta što je nepovoljno po crnogorsko multietničko i sekularno društvo. Eskalacija velikosrpskog nacionalizma je odavno i uveliko na sceni, aktuelna vlada je u mnogim domenima pokazala da nije sposobna da upravlja državom CG. Jako sam nezadovoljan sadašnjim položajem CG, jer mislim da sadašnja vlast ne radi za njeno dobro”, rekao je Adžić.

Vjerujem da je korisno podsjetiti čitaoce Standarda na događaje koji su prethodili ustanku 13. jula 1941. godine, kao i na sami tok i njegov kraj.

Trinaestojulski ustanak je jedan od najznačajnijih datuma u istoriji CG. Podsjećam da je u Beogradu 4. jula održana sjednica Politboiroa CKKPJ i na njoj donijeta odluka o početku oružane borbe protiv okupatora ondašnje Kraljevine Jugoslavije. Zato se 4. jul dugo obilježavao kao Dan borca.

Na toj sjednici CK KPJ donijeta je odluka da se upute emisari u sve predjele Jugoslavije sa ciljem da tu odluku prenesu na nacionalne, pokrajinske komitete i da zajednički koordiniraju i preduzmu akcije protiv okupatora.

Tada je u CG upućen član Politbiroa CKKPJ Milovan Đilas. On je 10. jula 1941. stigao u CG.  Tog dana je u Stijeni Piperskoj, u mjestu Ravni laz, održana sjednica Pokrajinskog komiteta CKKPJ za CG, Boku i Sandžak.

Toj sjednici su prisustvovali Milovan Đilas, Božo Ljumović – tadašnji politički sekretar Pokrajinskog komiteta, Blažo Jovanović – organizacioni sekretar Pokrajinskog komiteta, i članovi Pokrajinskog komiteta Radoje Dakić, Savo Brković, Budimir Budo Tomović, Vido Uskoković, Krsto Popivoda i Periša Vujošević.

Na toj sjednici u Piperima je jednoglasno donijeta odluka o podizanju narodnog ustanka u CG, odnosno o borbi protiv okupatara, a tada je CG pripadala italijanskoj okupacionoj zoni i okupirala je od aprila 1941. godine devizija „Mesina“. Italija je po aprilskoj okupaciji u CG ustanovila civilni komesarijat na čelu sa grofom Serafinom Macolinijem.

Prvobitnim planom o podizanju ustanka 1941, bilo je predviđeno da se on odvija  dominantno kroz partizanske, odnosno gerilske akcije, to jeste, diverzije i sabotaže okupatora i učestala oružana djejstva manjih grupa. Međutim, otpor okupatoru se odmah pretvorio u opštenarodni ustanak, što je iznenadilo i samo vođstvo ustanka, ne samo italijanskog fašističkog okupatora. U velikom dijelu CG su preduzete ustaničke akcije.

Prva oružana akcija dogodila se u Mišićima, područje Spiča, kada je u dva sata poslije ponoći 13. jula napadnuta italijanska finansijska stanica. Ali što se tiče ustaničkih pušaka. u pravom smislu te riječi, one su, skoro istovremeno 13. jula, pukle na Virpazaru i Čevu. Već prve akcije ustanika su pokazale da imaju šansu za uspjeh, tako da su tokom 13. jula oslobođeni Rijeka Crnojevića i Petrovac, a 14. i 15. jula područja na sjeveru CG i centralnom dijelu – Spuž, Bioče, Lijeva Rijeka itd. I nije samo ustanak obuhvatio centralni dio CG, već i sjever – Beranski i Andrijevački srez, jer podsjećamo da je 17. jula oslobođena Andrijevica, a dan kasnije i Berane.

Ustanak se proširio i na Pljevaljski srez i, kada govorimo o velikim uspjesima ustanika, treba pomenuti veliku bitku na Košćelama u Riječkoj nahiji 15. jula 1941. godine, kada su jedinice Gornjo-Ceklinskog i Ljubotinjskog gerilskog ustaničkog odreda uspjele da savladaju italijnske trupe, koje su imale veliki broj ranjenih i poginulih.

Treba pomenuti i to da se u Brajićima 17. jula 1941. godine odvijala bitka između crnogorskih ustanika i italijanskih trupa i da je tada razbijena italijanska motorizovana brigada. Nju je napalo crnogorskih 50 ustanika, a tada je zarobljeno oko 30 italijanskih vojnika, a 130 njih je bilo ubijeno.

Bijelo Polje, Danilovgrad, Kolašin i Žabljak su oslobođeni 20. jula, dok je Šavnik oslobođen 22. jula i Grahovo 24. jula. Ustanak je zaista bio masovan i, prema ocjenama koje su relevantne, u njemu je učestvovalo oko 32 hiljade ljudi, što je činilo više 60 odsto onda vojno sposobnog stanovništva CG. Veliki dio zemlje je tada oslobođen, izuzimajući gradove Podgoricu, Cetinje, Nikšić i Pljevlja, jer je okupator u njima imao jake utvrde. Gradovi na crnogorskom primorju tada nijesu bili oslobođeni.

Recimo, Nikšićki srez je tada skoro cijeli bio oslobođen, sem grada i Vilusa u kojima su bili blokirani neprijateljski garnizoni. Oslobođen je Cetinjski, Podgorički i Pljevaljski srez, izuzev samih gradova.

Ustaničke borbe su se vodile od 13. jula do 14. avgusta, kada je ustanak, uglavnom, bio ugušen. Za vrijeme ustanka poginulo je više od 730 italijanskih vojnika, ranjeno približno 1120 vojnika, i više od 2900 zarobljeno.

Prema podacima, koji su nepotpuni, ustanici su do tada imali 72 mrtva i 53 ranjena. Do 13. jula, CG je bila okupirana samo jednom pješadijskom divizijom „Mesina“. Nakon izbijanja ustanka i njegovog slamanja, sredinom avgusta 1941. godine, dogodila se reokupacija CG sa pet italijanskih divizija i nekoliko samostalnih italijanskih oružanih formacija.

Ustanak je konačno od strane okupatora ugušen nakon mjesec, nakon što je odlukom Italijana u CG upućen veliki broj divizija i tada dolazi do ustanovljavanja okupacionog vojnog Guvernatorata za CG.

CG je bila pod italijanskom okupacijom do septembra 1943. godine, kada je Italija kapitulirala, a nakon čega je CG okupirana od strane Njemačke.

Trinaestojulski ustanak u CG je prvi antifašistički opštenarodni ustanak u tada porobljenoj Evropi, i taj datum treba permanentno obilježavati i njegove slbodarske tekovine treba zauvijek njegovati.

Da li je nezadovoljstvo vladavinom DPS-a i njihovih saveznika jedan od glavnih motiva za određeno gubljenje emocija prema Danu državnosti i državnim praznicima i onome što oni predstavljaju?

Mnogo je razloga ovakvog, za Crnu Goru, po meni, ne dobrog, izbornog rezultata od 30. avgusta prošle godine i sijaset je razloga kako i zašto su se desile političke promjene koje su, po meni, jako loše promjene, jer svaka promjena, u principu, ne znači dobro i napredak. Ova promjene su drastična regresija u razvoju Crne Gore. Ova promjena je jako loša i njeni uzroci su višeslojni. Jedan od uzroka, ne svakako presudni, ali važni, je višedecenijsko vršenje vlasti jedne partije i njenih saveznika i zasićenje time, kao i brojne anomalije i devijacije koje su se dešavale u posljednjih 20 godina u pogledu načina vršenja vlasti – brojne afere, stvaranje nove klase bogataša itd.

 Crna Gora je nakon obnove nezavisnosti ostvarila gigantske korake na spoljnopolitičkom planu, od čega treba izdvojiti članstvo u NATO paktu. Imala je velike uspjehe i na drugim poljima, ali brojne nepravde i ne dobra ekonomsko socijalna situacija i devijacije u samom načinu vršenja vlasti itekako je izazvalo razočaranje kod jednog broja suverenističkih građana, koji su glasali kako su glasali. Mislim da oni nijesu napravili pravi izbor i da se mnogi danas kaju zbog glasa kojeg su dali određenim političkim partijama na tim izborima. Ali, to je njihovo legitimno pravo. Imaju mogućnost da se isprave, ako su razočarani, a imaju razloga da budu, ovom novom, po meni, nesposobnom vladajućom nomenklaturom.

Dakako, postojeće i naslijeđene devijacije u sistemu treba otkloniti, ali je potrebno sinhrono političko djelovanje prozapadnih evropskih, suverenstičkih, sekularnih i građanskih snaga. Njihovo jedinstvo je potrebno kako bi se dogodile promjene u CG, odnosno, kako bi se na novim  izborima smijenila aktuelna vlast, i uspostavila vlast koja će štititi Ustav CG, njene evropske vrijednosti, evroatlantski put, sekularno i demokratsko društvo, i vlast koja će pružiti snažan otpor destabilizujućim i asimilatorskim faktorima i djelovanju velikosrpskih i klerikalnih elita. I kako bi se ustanovila neka nova, normalna vlast, građanske, koja neće slijediti interese okupacione Srpske pravoslavne crkve u Crnoj Gori i biti talac retogradne politike Demokratskog fronta (DF-a) i drugih satelita Vučićeve autokratije u Srbiji.

Da li je glasanje o Rezoluciji u Srebrenici i njeno usvajanje ipak pokazalo da se društvo mijenja i da usvaja evropske vrijednosti?

Jako je važno i dobro što je 55 poslanika u Skupštini Crne Gore glasalo za usvajanje Rezolucije o Srebrenici, jer se u Srebrenici zaista desio genocid, što je potvrđeno mnogobrojnim presudama kako Haškog krivičnog tribunala, tako i Međunardonog suda pravde u Hagu. Usvajanje Rezolucije je naišlo na izvanredan prijem svih, u regionu, osim Srbije, naravno, koja i dalje ima imperijalističke pretenzije prema Crnoj Gori, Bosni i Hercegovini i Kosovu.

Činjenica da je za usvajanje Rezolucije glasalo upravo 55 poslanika, dakle velika većina, daje mi nadu i šansu da CG može uskoro krenuti pravim putem i izaći iz ove hororne slijepe ulice u koju je zalutala. Ako ima volje za zdravim političkim kompromisom oko zajedničkog djelovanja proevropskih, sekularnih i suverenističkih snaga, Crna Gora može da se demokratskim izbornim putem oslobodi vladajućeg establišmenta, koji stalno degradira i unižava Crnu Goru od kada je došao na njeno čelo. Zapravo, potrebna je reafirmacija i ponovno djelovanje jedinstvenog bloka suverenističkih političkih partija i snaga na novim izborima, kad ih bude, na javnoj platformi i pod jasnim uslovima u cilju odbrane i spasa Crne Gore. Zagovornik sam tog modela, uz korekcije onoga što nije valjalo.

Da li je obrazovni sistem u Crnoj Gori, onaj za vrijeme DPS-a, ali i onaj prije, kriv što tako malo znamo o sopstvenoj istoriji?

Mnoge sistemske i praktične devijacije su prisutne u školskom sistemu oko načina sticanja znanja u osnovnoj i srednjoj školi, a različiti su razlozi za takvo stanje. Međutim, ipak smo imali priliku da, izučavajući istoriju Crne Gore, saznamo mnoge važne, markantne tačke iz slobodarske istorije CG, a takva je tačka i legendarni heroj i planetarni simbol antifašizma- Čedomir- Ljubo Čupić. Ovo zlo što se nedavno dogodilo u Nikšiću, taj skaradni događaj, ne zaslužuje samo moralnu i svaku drugu osudu, već i krivično- pravnu odgovornost počinioca tog sramnog čina. I mislim da kućni pritvor, s obzirom na postojeće okolnosti štrajka advokata, nije adekvatna kazna. I da će se to zakonski i pravedno dovesti do kraja.

Mi smo danas u Crnoj Gori svjedoci brojnih manipulacija. I Njegoš kaže „neznanje je car zla svakojega“, pa nedovoljna edukacija ili pogrešna agitacija i propaganda dovodi do toga da je nacifašistička i četnička ideologija, koja počiva na programskom dokumentu „Homogena Srbija“ Stevana Moljevića iz 1941. godine, a koja zastupa šovinizam, genocidne poruke prema nesrpskom stanovništvu, da je ta ideologija, ogrezla u raznim ratnim zločinima tokom Drugog svjetskog rata, kolaboracionistička i kvislinška, opasno vaskrsla u Crnoj Gori i da se ona štiti i promoviše, od strane brojnih struktura u novoj vlasti, što je opasno i štetno po sadašnjost i budućnost naše države Crne Gore.

Šta je pomirenje u Crnoj Gori, odnosno može li se pomiriti ideologija Ljuba Čupiča sa ideologijom Pavla Đurišića?

Ne može se dogoditi pomirenje civilizacijskih protivurječnosti, odnosno onoga što predstavlja sukob civilizacija, svjetova i antipodnih sistema vrijednosti. Floskule i propagandna priča koja nema relanog uporišta u istorijskim činjenicama – da se akteri i kolovođe i sljedbenici profašističke, pronacističke četničke ideologije izjednače ili pomire sa sljedbenicima antifašizma svijetlog NOB-a-je besmislena i predstavlja grubi pokušaj podvale. I, zaista, heroji iz Pljevalja, heroji iz trinaestojulskog ustanka, heroji sa Neretve i Sutjeske, ne mogu se pomiriti sa ideologijom Ravne Gore, ne mogu se pomiriti sa onima, sa četnicima, kojima koji su 1944. izvršili monstruozni zločin na Lazinama i širom Crne Gore. Nema pomirenja sa onima, odnosno, sa četničkom ideologijom, koja je držala brojne  logore i mučilišta ljudi, kao što je onaj četnički u Kolašinu ; ne može biti pomirenja sa onima koji su tokom Drugog svjetskog rata objektivno izvršili genocid nad muslimansko- bošnjačkim narodom u Bijelom Polju, pljevaljskom, fočanskom, čajničkom, srezu… Nema pomirenja i ne može biti sa ideologijom i ratnim zločinima Pavla Đurišića koji je februara 1943. izvijestio Dražu Mihailovića da je preko 8000 muslimanskog (bošnjačkog) stanovništva na sjeveru CG pobijeno od strane njegovih četničkih snaga, niti sa onima kojima su na krvavi Božić  1943. godine izvršili pokolj nad Muslimanima/Bošnjacima u Bihoru. Tu pomirenja nema i ne može biti. Jer slobodarska i antifašistička ideologija i njeni sljedbenici i sistem vrijednosti koji oni baštine, a to je NOB i svijetla antifašistička tradicija, ne može se pomiriti sa ideologijom kolaboracionizma, saradnje sa italijanskim i njemačkim okupatorima. Sa kvislinškom i ratno-zločinačkom četničkom politikom i ideologijom i njenim modernim protagonistima pomirenja nema, to je iluzija da ga može biti. Apsurd.

 Želim da gradimo slobodno, građansko, demokratsko društvo u Crnoj Gori, sa evropskim vrijednostima u njoj. Prepravljati i falsifikovati istoriju na taj način što će se pokušati podići spomenik ratnom zločincu Pavlu Đurišiću je apsolutno besmisleno i nemoguće i to samo predstavlja agitaciono propagantistički rat iz partijskih ili nekih drugih razloga. I da se « pomirenje » vrši tako da se u Crnoj Gori pokušava podići spomenik Pavlu Đurišiću, da se presuđeni ratni zločinci Radovan Karadžić i Ratko Mladić smatraju « herojima » (čak je u Beranama bila inicijativa da Mladić dobije naziv jedne ulice), pa, molim vas, to je ne samo neprihvatljivo, nego vrijeđanje zdravog razuma, morala, civilizacijskih vrijednosti, principa humanosti, istine i pravde. Ja sam lično protiv toga. Ali sam za slobodno, demokratsko, sekularno društvo i državu i postovanje ustavnih, zakonskih i međunarodno kodifikovanih ljudskih prava. Ali, sa četnicima i tom ideologijom i politikom dok sam u zdravoj pameti ne namjeravam praviti usliljeno i lažno ili bilo kakvo drugo “pomirenje”.