Poslije mjeseci (koji su bili dugi kao godine) manje ili više elegantnog prelaženja preko teme koliko je projekat tzv. ,,Otvorenog Balkana“ usaglašen, to jest neusaglašen, sa evropskim projekcijama i aspiracijama šest zemalja Zapadnog Balkana, konačno postoji eksplicitan evropski stav o tome.

Sjetićemo se – prije nego se pozabavimo motivima i mogućim reperkusijama Preporuka koje je prije nekoliko dana, ubjedljivom većinom, usvojio Evropski parlament – sa koliko su opreza i uzdržanosti evropski zvaničnici i diplomate govorili – to jest: izbjegavali da govore – o problemu diskrepancije i nedostatka usklađenosti onoga što je evropsko viđenje budućnosti regiona kojem pripadamo, sa jedne, sa onim što je, s druge, američke strane, bila javno i jasno potencirana platforma za novi okvir zapadnobalkanske saradnje, oličena u Vučić-Rama inicijativi.

Predugo su lideri iz Beograda i Tirane, uz (rekli bismo: usiljeno dobrovoljnog) prisustvo zvaničnika iz Sjeverne Makedonije i uz glasnu podršku premijera dvije posljednje crnogorske vlade (uz neizbježne nijanse u njihovoj stvarnoj zainteresovanosti, tj. obavezi povodom toga), promovisali ,,Otvoreni Balkan“ kao bogomdano ,,novo“ rješenje koje može zamijeniti Berlinski proces i čitav set postojećih regionalnih okvira i mehanizama saradnje.

Prvi vidljivi znak da je evropska strana – prvenstveno Berlin, ali, neizbježno, i ,,većinski Brisel“ (mađarsko/Orbanovo soliranje ne postoji samo povodom Srbije) odlučio da stvari postavi na mjesto koje im pripada, uslijedio je na samitu Berlinskog procesa, početkom novembra.

Uzaludne su bile primjedbe, tj. protesti albanskog premijera, vrijedne pomena prevashodno zbog izvrnute logike, o tome kako ono što predlažu EU zvaničnici – ,,već postoji u Otvorenom Balkanu“, pa EU, tako, ne poštuje uspjehe avangardne osovine Beograd-Tirana. Zaključci/preporuke Evropskog parlamenta su brutalno jasni, ne samo po pitanju da li je Vučić-Rama jaje starije od evropske kokoške: ,,Kada se radi o regionalnoj saradnji, rezolucija je uključila amandman koji pozdravlja tri sporazuma o mobilnosti potpisana 3. novembra u okviru Berlinskog procesa, koji je jedna od inicijativa koju je rezolucija prepoznala kao dobar primjer regionalne saradnje.

Međutim, rezolucija takođe poziva države članice (EU) da ‘izraze snažne rezerve prema drugim regionalnim inicijativama o ekonomskoj saradnji koje ne uključuju svih šest zemalja Zapadnog Balkana i koje nijesu zasnovane na EU pravilima, kao što je inicijativa ‘Otvoreni Balkan’“. Takva vrsta ,,presude“ – ne bilo kakve, već „snažne“ rezerve – je, neizbježno, ne samo poruka koju treba dobro da pročitaju Aleksandar Vučić i Edi Rama, pa i komesar Oliver Varhelji, već i glavni evropski partneri i saveznici sa druge strane Atlantika.

AMERIČKA ZAGONETKA
Gabrijel Eskobar, zamjenik pomoćnika državnog sekretara SAD, i Kristofer Hil, ,,njegov“ najvažniji ambasador na Balkanu, imaju sada pred sobom novi zadatak. On nije nametnut samo stavom evropskih parlamentaraca, već i realnim posljedicama činjenice da (preostale) tri zemlje Zapadnog Balkana nijesu spremne da pristupe „Otvorenom Balkanu“.

Jer, oni sada imaju novi zadatak – sa istim regionalnim protagonistima i sa starim problemima – ali u novoj konstelaciji – jer je EU prekinula svoje ćutanje. Taj ,,novi zadatak“ je definisan i omeđen činjenicom da je ,,Otvoreni Balkan“ stvar prošlosti, neuspješni pokušaj čiji korijeni sežu još iz trojnih pregovora Mogerini-Thači-Vučić, koji su tada izazvali nezadovoljstvo u evropskim/briselskim krugovima.

Ali, insistiranje da je ,,ekonomska saradnja“, započeta bez procedura, formi, čvrstih i jasnih pravila moguća i da je, čak, neophodna i neizbježna, bez obzira na sve prethodno što je EU uradila, ili bar započela, imala je svoje značajne elemente i u administraciji predsjednika Trampa i njegovog regionalnog ,,koordinatora“, ambasadora Ričarda Grenela. Kako će se sada postaviti g. Eskobar i amb. Hil ostaje da se vidi. Insistiranje da se nastavi sa diplomatskom podrškom ,,Otvorenom Balkanu“, što mnogi, ne samo u zemljama koje ne učestvuju u tom eksperimentu, doživljavaju kao pritisak, bi bilo sada dodatno opterećeno neizbježnim logičnim pitanjima.

Na primjer: ,,Zašto bi SAD insistirale na projektu koji je EU odbacila, ako je proklamovani cilj, i u Briselu i u Vašingtonu, evropska integracija?“ Ili: ,,Da li ima opravdanja da se insistira na polovično prihvaćenoj inicijativi, kada je jasno da svi otvoreni regionalni problemi i krize, uključujući i onaj kojem zvanični Vašington, u liku g. Eskobara i amb. Hila, posvećuju najviše pažnje i energije – a to je kosovsko-srpski čvor – postoje nezavisno i mimo uticaja Otvorenog Balkana?“ Situacija je delikatna, čak i da nema apsolutnog nesaglasja u Bosni i Hercegovini, motivisanog starim razlozima i disfunkcionalnostima koje je cementirala dvadeset i sedmogodišnja primjena Dejtonskog sporazuma. Situacija je i zahtjevna, jer iziskuje promptnu promjenu diplomatske retorike (bar to!) s obzirom na ,,tvrdoglavost“ – a, zapravo, principijelnost i odlučnost – kosovskog premijera Aljbina Kurtija, čije ideje i stavovi koje je iznio u intervjuu za podgoričku Gradsku TV i dalje odjekuju regionom, a najviše u zatečenom Beogradu, nenaviklom da ,,loši momci“ iz Prištine ostavljaju tako dobar utisak. Sa naše, balkanske, strane gledano, izvjesna korekcija i prilagođavanje američkog stava (bar onog kojem svjedočimo u sferi javne diplomatije) bi bilo korisno. Zapadnom Balkanu je neophodna – i, da ne pretjeramo – od životne je važnosti razumijevanje i dobra saradnja i koordinacija EU i SAD.

Jedan segment krize na Zapadnom Balkanu – ili, preciznije, jedan njen sloj – svakako je vezan za disonancije, manje ili više vidljive, između američkih i evropskih partnera. Ti su fenomenl bili posebno izraženi u vrijeme Bregzita i Trampove diplomatije, ali nije potrebno biti stručnjak pa primijetiti da talasna dužina evro-atlantske vanjske politike u vezi našeg dijela Evrope nije usaglašena. Ili, jednostavnije: poslije prestanka politike popuštanja i povlađivanja Srbiji (čitaj: režimu i politici srpskog predsjednika) od strane kancelarke Merkel, u mandatu njenog nasljednika Šolca, (bilo je i još uvijek je) za očekivati da se takva korekcija izvrši u Stejt departmentu. Opravdanje takvog američkog nastupa težnjom da se Srbija izvuče iz ruskog/Putinovog ,,zagrljaja“ zvuči kredibilno.

Ali, mjere koje se na osnovu te ideološko/političke matrice primjenjuju prema zvaničnom Beogradu ne ostavljaju takav utisak. Interpretacija makar i najblažih kritičkih komentara povodom američke politike na Balkanu kao da je to nekakav anti-američki stav, a što je prisutno u dijelu političke i medijske javnosti u Crnoj Gori koja podržava i promoviše dvije posljednje vlade, je, najblaže rečeno, nekorektna. Ona je, zapravo uvredljiva, bar za one u Crnoj Gori koji znaju što su i kako Sjedinjene Države učinile za našu zemlju u vremenu kada nam je to bilo najpotrebnije. Osim, naravno, ukoliko se bespogovorno slijeđenje svih, pa i očigledno neodrživih projekcija, uzima kao jedina moguća pozicija koja nije ,,anti-američka“. U što, naravno, ne spada legitimno pitanje, koje glasi: u kojem je svojstvu i iz kojih razloga g. Eskobar primio ovih dana izvjesnog građanina Božovića, koji se po svijetu predstavlja kao ambasador Srbije u Crnoj Gori? Što je poruka, ako je ima? I kome je ona upućena?

CRNOGORSKA EPIZODA
Za to vrijeme, u Crnoj Gori, koja ima/nema vladu i koja nema premijera i nekoliko značajnih ministara, od prije koji dan i ministricu za evropske integracije, muka oko „Otvorenog Balkana“ se završava na gotovo vodviljski način. Bez obzira na niz grešaka, pogrešnih poteza i pogrešnih glasanja, uključujući ono najgore i najnekorektnije – i pravno, i politički – o ,,smjeni“ ministra vojnog i ministra vanjskog, bivšoj ministrici se mora priznati da je, istina: uz veliko zakašnjenje, Vladi dostavila Analizu o „Otvorenom Balkanu“.

Tamo piše, uglavnom, sve ono što mora da bude napisano nakon iole realistične ocjene što jeste i što može značiti „Otvoreni Balkan“. Anti-evropska vlada je na to reagovala upravo onako kako se ponaša i prema svim drugim evropskim pitanjima i nacionalnim/državnim interesima Crne Gore: ignorantski. Analiza je odbijena jer se stvarnost ne dopada premijeru kojem je izglasano nepovjerenje i njegovim jednako nelegitimnim ministrima iz Ura-SNP konfiguracije. Svjedočili smo i tragikomičnim nastupima (pardon!) očigledno neukog predsjednika SNP, čija se objašnjenja zašto je „Otvoreni Balkan“ dobar kandiduju za neku zbirku anegdota o zgodama i nezgodama političara u Crnoj Gori, a ne za bilo kakvu analizu što je taj potpredsjednik Vlade rekao ili želio da reče.

Poučeni prevarnim ponašanjem Dritana Abazovića i njegovih saveznika u izvršnoj vlasti povodom tzv. Temeljnog ugovora, mnogi, s pravom, upozoravaju da pomenuta Analiza, ali i stavovi i preporuke Evropskog parlamenta, neće predstavljati problem za Abazovića da i ,,pristupanje Crne Gore Otvorenom Balkanu“ dobije većinu onih ministara koji su još u toj vladi. Što bi – bar za sada – hipotetički značilo da naši američki i evropski partneri i prijatelji moraju biti spremni da i takvu nelegitimnu i politički ništavu odluku jasno i javno osude.

Bilo bi pogrešno i kontraproduktivno da bilo ko, i u Vašingtonu i u Briselu, takvu odluku Abazovića i njegovih ministara shvati kao validnu. Politička zbivanja u našoj zemlji – očigledno neustavni Zakon o Predsjedniku i moguće implikacije ukoliko Demokratski front i tzv. ,,stara većina“ u Skupštini i drugi put budu glasali – crnogorsku evropsku agendu vraćaju na centralno pitanje: vanredne parlamentarne izbore. Taj scenario – izbori zasnovani na usaglašenom kompletiranju Ustavnog suda – ostaje jedini koji bi Crnoj Gori mogao da opet otvori proces priključenja Evropskoj uniji. Za to postoji volja i podrška kod Evropljana. Za to postoji saglasnost i potpora i Sjedinjenih Država. Oslobođeni balasta tzv. „Otvorenog Balkana“, i Crna Gora i sve zemlje regiona bi – u sagledivoj budućnosti – mogli i zaista da budu pred vratima EU članstva. To je najbolji i najotvoreniji balkanski proces koji se može dogoditi.

Miodrag Vlahović