Na sreću Crne Gore, dvojno državljanstvo još nije postalo ljudsko pravo. Ali se ide ka tome, doduše veoma sporo. Otuda bi za Crnu Goru bilo od koristi kada bi svoje pitanje nezavisnosti čvrsto otklonila pre nego što potomci Crnogoraca u inostranstvu steknu podgoričko državljanstvo sa pretnjom da ponište sopstvenu državu u korist Srbije. A ako od toga odustanu – iako niko ne zna da li bi i sada to pokušali, onda bi dvojno državljanstvo moglo doneti niz prednosti. Za sada, izgleda da se ne vredi kockati. Crna Gora nije članica velike grupe država koje dozvoljavaju dvostruko i višestruko državljanstvo.
NACIONALNO DRŽAVLJANSTVO
Moderno nacionalno državljanstvo su donele američka i francuska revolucija u 18. veku. Uništenjem kolonijalnog statusa evropskih naseljenika u Americi u odnosu na London i uništenjem obaveznih pravnih razlika među francuskim klasama, pre 1789. godine, stvorena je nacija. Reč nacija je postalo ime za stanovništvo sa jednakim pravima i obavezama unutar granica njihove teritorije, njihove državine. Do tada je ta reč u Evropi imala najrazličitija drugačija značenja, počev od teritorijalnih udruženja studenata na univerzitetima do čisto profesionalnih udruženja stanovnika gradova. Nacije su bile udruženja.U Francuskoj se moderna nacija podudarala sa etničkom većinom stanovništa, dok se u Americi nije podudarala i tamo je nacija bila nadetničke sadržine i okupljala je sve narode naseljene u njoj sa jednakim pravima građana. I danas je to tako, ali je tamošnja sadržina nacije u međuvremenu dopunjena: dopunjena je rođenjem Amerikanca kao novog etnosa dignutog iz kazana prethodno prispelih naroda. Amerikanac više nije bio samo prekookeanski geografski određen, već je postao i novi narod. Naravno, nemojmo zanemarivati rasnu degradaciju u Americi koja je bila isključena iz ,,bele“ definicije o jednakosti ljudi.
NEMA OPŠTEG RJEŠENJA
Nema izgleda da se stigne do opšte međunarodno prihvaćene definicije kako građanske, tako i etničke nacije. Suviše je ideoloških i verskih razlika među narodima. To je razlog koji daje slobodu svim državama da samostalno, bez međunarodnog prava, određuju svoj model državljanstava.
U osnovi ustavnog određenja manje-više svih evro-američkih država, francusko-američki model državljanina kao jednakog čoveka sa svim drugima ostaje do danas. Takav je i u Crnoj Gori. Ona već u članu 1 Zakona o crnogorskom državljanstvu govori da njeno državljanstvo ,,ne ukazuje na nacionalno i etničko porijeklo“ bilo kog čoveka. U tom smislu, niko iz Srbije, ko se poziva na srpstvo ili crnogorstvo, nije predodređen da primi državljanstvo Crne Gore. To dovodi velikosrpske sanjare do besa.
Građanski model državljanstva nadmašuje drugačije tipove državljanstava – poput, recimo, verskih u ultra islamskim zemljama gde prvo moraš biti musliman da bi bio ravnopravan, i gde jedino muškarci imaju sva politička prava, a žene ne. I u međuvremenu, sa evolucijama liberalnih ideologija i migracijama svetskog stanovništva, sa rasejavanjem istog naroda na različite spoljne teritorije, otvorilo se pitanje dvojnih državljanstva sa velikim šarenilom uslova da se ono od zemlje do zemlje stekne. Čudesna je množina različitih shvatanja u svetu o pravu i nepravu na dodatno državljanstvo.
CRNA GORA SE ZAŠTITILA OD DIVERZIJE
Do 5. juna 2024. godine dvojno državljanstvo dodeljuje 46 odsto od svih država u svetu. To je ne više od 70 do 80 država – objavljuju se o tome različiti podaci. U tu grupu otvorenih država ne spada i Crna Gora. Dvojno državljanstvo ipak nije potpuno isključeno u njoj i pod specijalnim pojedinačnim okolnostima je moguće. A za sticanje samo njenog državljanstva ona ima slične uslove kao i druge evropske države: dužinu neprekidnog legalnog boravka molioca na njenoj teritoriji, znanje jezika, da molilac nema kriminalni dosje, da molilac ima stalne izvore prihoda i prebivalište u Crnoj Gori, da je platio porez, da nije postao pretnja po bezbednost zemlje i drugo.
Crnu Goru od najezde beogradskog srpstva crnogorskih iseljenika u Srbiji od svih odredbi najbolje čuvaju dve. Prva je ta ,,neetnička“ odredba iz člana 1 iz koje proizilazi da Crna Gora nije obavezna da potomcima Crnogoraca koji su se odselili u druge države izda automatsko pravo na svoje državljanstvo. Crnogorski pasoš ne zavisi od etnosa i tu on tuče ideologiju crnogorskog srpstva iz Beograda. Tuče ga i time što Beograd ne može da napadne Podgoricu optužbom kako ona ugnjetava Mandićeve Srbe time što favorizuje crnogorski etnos, jer Zakon o crnogorskom državljanstvu odbacuje bilo koji etnos kao podlogu državljanstva i dodeljuje ga ,,fizičkom licu“. Sjajna odbrana! Niko neće dobiti crnogorski pasoš samo zato što je etnički Crnogorac ili Srbin, ili što je Musliman, Bošnjak, Hrvat, Albanac – ili bilo ko drugi poreklom iz Crne Gore, ma gde živeo na Zemlji. Ne dobija ga nijedno dete rođeno u Crnoj Gori ukoliko bar jedan od roditelja nema crnogorsko državljanstvo. Time je Crna Gora sprečila ,,porođajni turizam“ žena iz Srbije koje ističu da su Crnogorke ili Srpkinje, ukoliko one ili njihovi partneri nemaju crnogorski pasoš .
A druga odredba koja dobro čuva Crnu Goru je ona ,,bezbednosna“ iz člana 8, tačka 7, koja upozorava molioca za njeno državljanstvo da ga neće dobiti ukoliko predstavlja pretnju po njenu bezbednost i odbranu. Da li su ta pretnja nezavisnoj Crnoj Gori upravo Crnogorci u Srbiji gde se u poslednjih tridesetak godina oko 100.000 lovćenskih duša pretvorilo u Srbe? Kako ovaj zakon ne definiše oblike pretnji, onda je Vlada Crne Gore slobodna da ih sama uočava na svoj način i da shodno njima brani zemlju.
Nasilna crnogorska državljanstva data beogradskim Crnogorcima, pod objašnjenjem da su oni zbog srpstva kvalifikovani za dualno državljanstvo, jeste najveća politička opasnost po nezavisnost Crne Gore. Nevoljna posljedica te opasnosti je i to što onda ona, ujedno, zaustavlja Crnu Goru da se pridruži demokratskoj praksi brojnih država kod širenja ,,ljudskog prava“ da birate razna državljanstva i živite po svojoj volji. Doći će to, nadamo se, kad-tad i u Crnu Goru
Jedina pretnja opstanku ovog zakona je to što je on rezultat glasanja većine u Skupštini. To je opasno, jer je za promenu zakona dovoljna prosta poslanička većina. A ona je promenljiva, i sadašnja mu ne mora biti naklona i može doneti drugačiji zakon o državljanstvu. Ustav Crne Gore to ne brani.
U stvari, sa ideološkog stanovišta, Crnu Goru bi još bolje od Zakona o državljanstvu čuvalo ustavno shvatanje da je ona – i samo ona matica za Crnogorce, Srbe i druge narode koji u njoj žive. To bi bila dozvoljena deklaracija o državnom monopolu. Ne može Srbija biti matica za Srbe u Crnoj Gori. Ona je matica samo svom teritorijalnom stanovništvu. Za Crnogorce u Srbiji je matica Beograd, ma koliko se oni ponosili poreklom po precima. Tamo gde živiš je tvoj dom. To ne znači da se prethodne matične zemlje ne mogu brinuti da svojim iseljenicima olakšavaju život u novoj domovini. To one često i čine, ali time ne smeju podrivati stamenost tamošnje države. Crnogorska dijaspora u Srbiji i bilo gde u svetu ne sme biti torpedo protiv stanovništva Crne Gore .
ZAŠTO JE TO TAKO
Doskora se mislilo, do pre 1960. godine, pre nego što je stvoreno savremeno globalno društvo, da je duplo državljanstvo anomalija. Potom je došlo do globalne ekonomske i antikolonijalne eksplozije i seobe naroda. Zbog toga danas i mnogi Crnogorci uživaju, osim u svom državljanstvu i državljanstva raznih država u Evropi, Americi, Kanadi, Australiji i drugim državama – iako se Podgorica zakonom buni protiv toga. Ovo želimo da istaknemo ne da bismo načelno obarali tu rastuću praksu, već da bismo upozorili da ta praksa još ne podrazumeva ljudsko pravo bilo kog čoveka na Zemlji da živi gde god želi i dobije onoliko raznih državnih pasoša koliko ih želi.
Takvo ljudsko pravo još nije formulisano, iako su druga ljudska prava definisana dokumentima Ujedinjenih nacija i važe u svim državama kao da smo svi ipak samo jedna država. Ali to je iluzija, jer se sva ljudska prava ispoljavaju u stalnim napetostima i saglasnostima između građana i njihovih vlada, i između vlada raznih država.
Time jeste ograničena vestfalska idolatrija apsolutne nezavisnosti države iz 17. veka i prava vladara da bude suveren bića svoje države – počev od političkog sistema do religije. Ali države time u 21. veku nisu ni slučajno uništene da bismo živeli samo u jednoj, svetskoj, niti je to na vidiku. Snažno jeste porasla politička i pravna mogućnost čoveka da sam odluči u čiji državni i kulturni identitet želi da uđe, ali ta promena lojalnosti zahteva da se ispuni mnoštvo kvalifikacionih uslova koje svaka država određuje za sebe. Još uvek je lokalna država jača od svetske, ali se promenilo to da stanovnici više ne polažu zakletvu na vernost samo svom kralju . Sada stanovnici mogu imati i dva, i više od dva kralja. Kome su onda verni? A što moraju ijednom?
POKUŠAJ SA BEZDRŽAVLJEM
U Hagu je 1930. godine sazvana međudržavna konferencija o izvesnim pitanjima koja se odnose na konflikte između zakona o nacionalnosti. Ona je finansirana Rokfelerovim novcem i i bila je podupirana pravnom školom sa Harvarda. Njen cilj je bio da se olakšaju migracije radne snage radi potrebe industrijskih država. Ona se završila kolapsom. Obrnuto od cilja te konferencije je u preambuli rezolucija sa nje zaključeno: ,, …Ideal čovečanstva kojim bi ono trebalo da se rukovodi jeste da se ponište svi slučajevi (ideje i praksa – prim. D.V.) o bezdržavlju i dvojnim državljanstvima“. Porastao je posle nje policijski progon ,,izdajnika“ koji su zahtevali strano državljanstvo i lišavani su svog originalnog državljanstva. Ne za dugo.
U Evropi ta haška rezolucija protiv dvojnog državljanstva nije zaustavila emigracije ka SAD, a završnu rezoluciju iz Haga je ratifikovalo ne više od dvadeset država u svetu. A svega petnaest godina naknadno, posle Drugog svetskog rata, krenule su u razrušenoj Evropi inter-evropske migracije, prebezi stanovištva za vreme Hladnog rata i započeo je priliv interkontinentalne radne snage. Vizni sistemi su labavili, a ponegde potpuno ukinuti kao u prostoru Evropske unije, u Šengenu posebno. Razvio se i ,,porođajni turizam“ gde su porodilje putovale radi porođaja u one zemlje koje su bebe, rođene na svojoj teritoriji, automatski darivale državljanstvom. Kao SAD. Rodilo se dvojno državljanstvo.
PRAVO CRNE GORE NA ODBRANU
To što Crna Gora zadržava svoje pravo o tome kome hoće, a kome neće da da državljanstvo znači samo to da želi da vaga molbu svake individue da se upiše u njen spisak ravnopravnih građana i birača. To je pravo svake države. Crnoj Gori ne diše za vratom strana radna snaga koja bi obarala cenu rada i pogoršavala domaćoj radnoj snazi izglede za zapošljavanje, već joj preti politička diverzija stare crnogorske emigracije u Srbiji i crnogorskih potomaka u Srbiji koji nose srbijansko državljanstvo. Ne svih. Ta emigracija ne želi da živi u Crnoj Gori, ali velikosrpski Beograd želi da je prinudi da preko dobijenog crnogorskog državljanstva po osnovu ,,nacionalnog srpskog porekla predaka“ uđe u podgorički birački spisak i sa najmanje novih 100.000 birača podvrgne Crnu Goru Srbiji. To je danas jedinstven primer u Evropi – primer da se narod u dijaspori, u susednoj zemlji, huška da glasa i izda državu svog porekla.
Države su se protiv dodele tuđeg državljanstva svojim iseljenicima borile brojnim argumentima od kojih su neki zastareli, ne i svi: industrijske države dodelom državljanstava podstiču odliv mozgova iz siromašnih država, podstiču i odlazak radne snage svih kategorija iz njih, slabe kadrovsku snagu napuštene domaće vojske i pojačavaju nestabilnost bilateralnih državnih odnosa. U stvari, to su optužbe protiv navodnog neokolonijalizma koje su do juče bile veoma ubedljive, ali su sa migrantskom krizom posle 2015. godine gotovo potpuno utihnule. Sada je jasno da migrante nisu pozvale razvijene zemlje, mada ih neke i dalje biraju i nagrađuju svojim državljanstvima. Ali te zemlje nisu pozvale na milione radnih ruku i siromašne porodice Afrike, Azije i Bliskog istoka. Suprotno njihovom interesu, čak je ,,izvoz“ radne snage postao strateška nada radikalnih režima da svojim stanovništvom iseljenog u druge zemlje, osobito u evropske zemlje i SAD, pokušaju da u njima otvore prostor za svoj veći politički uticaj. To je obnovilo stari patriotski nacionalizam u Evropi i Americi i ugrozilo praksu dualnog državljanstva.
SUMNJE OKO INVESTICIONOG DRŽAVLJANSTVA
Crna Gora je jedna od malog broja država koja je po Zakonu o crnogorskom državljanstvu, ažuriranom 2021. godine, dodeljivala državljanstvo velikom stranom novčanom ulagaču. Postojalo je to i ranije, u prvoj deceniji 21. veka. U članu 12 Zakona o crnogorskom državljanstvu ti kandidati ne moraju ispuniti nijedan od uslova iz člana 8 koji se iziskuju za sticanje ,,normalnog“ državljanstva. Ne pominje se ni prodaja državljanstva za novac.
Tu praksu je Podgorica obustavila 2022. godine na zahtev Brisela, jer je taj način dodeljivanja državljanstva sumnjičio za korupciju predsednika Republike, predsednika Vlade i predsednika Skupštine i opasno protežiranje interesa bogatih stranaca, kao i infiltraciju političkih interesa državljana iz zemalja čija je politika često u koliziji sa politikom Evropske unije. U pitanju je i pranje novca, finansiranje terorizma i organizovani kriminal. Državljanstvo je koštalo od 250.000 do 450.000 eura plus ,,taksa“ od 100.000 eura za razmatranje kandidature. Najviše su ga dobijali Rusi i Kinezi za vreme vlada Krivokapića i Abazovića. Pominje se blizu 500 odobrenih državljanstava do kraja 2022. godine, pri čemu je dodatnih nekoliko stotina kandidata čekalo na odgovor Agencije za investicije u 2023. godini. A iza plaćene cene državljanstava stizao je i ,,vruć“ kapital u crnogorske banke. Nema podataka da li je taj novac manji ili veći od državnog budžeta Crne Gore.
Možda je zanimljivo posmatračima da za ovo državljanstvo nije nijedan kandidat morao ikada biti u Crnoj Gori. To državljanstvo je kompromitovano i time što je davano i kandidatima čije su karijere opterećenje beščašćem.
KAKO ISPRAVITI GREŠKU
No, da li bi se investiciono državljanstvo moglo i oduzeti zbog beščašća i neispunjavanja privrednih razloga zbog kojih je dato? Moglo bi, ali to unosi i sumnju stranih investitora u pouzdanost poslovne atmosfere u Crnoj Gori. Sa stanovišta Zakona o državljanstvu Crne Gore u članu 24 niko ne može imati crnogorsko državljanstvo ako ima i državljanstvo druge države. Pogotovo ono posle 2006. godine – tako govore neke javne ličnosti. Mora se opredeliti – ili jedno ili drugo. Osim toga, Crna Gora ne dozvoljava dvostruko državljanstvo baš zbog toga što se boji lavine srpskih kandidata iz Beograda, poput Mandića i gotovo dve hiljade glasača u Herceg Novom koji imaju dualno državljanstvo i glasaju u obe države A ima ih svuda. No, Crna Gora može da oduzme državljanstvo i svojim originalnim građanima u slučaju nečasnog ponašanja protiv interesa Crne Gore. To je upereno i protiv svih onih kojiima je zastava drugih država preča od crnogorske zastave, i koji sramote njen obraz kriminalom i terorizmom. Upitno je može li toga da se poduhvati sadašnja politička elita s obzirom na otvoreni savez sa velikosrpskim snagama u Beogradu i domaći progon nezavisnih i visoko profesionalnih novinara – koji ovih dana upravo iskusuje Pobjeda.
Niko neće dobiti crnogorski pasoš samo zato što je etnički Crnogorac ili Srbin, ili što je Musliman, Bošnjak, Hrvat, Albanac – ili bilo ko drugi porijeklom iz Crne Gore, ma gdje živio na Zemlji. Ne dobija ga nijedno dijete rođeno u Crnoj Gori ukoliko bar jedan od roditelja nema crnogorsko državljanstvo. Time je Crna Gora spriječila ,,porođajni turizam“ žena iz Srbije koje ističu da su Crnogorke ili Srpkinje, ukoliko one ili njihovi partneri nemaju crnogorski pasoš
I Rusija oduzima državljanstvo i proteruje Ruse iz sopstvene kuće ili ga se oni i sami odriču. Neki bi možda bili dobrodošli u Podgoricu. Do februara 2024. godine čitav niz milionera se odrekao ruskog državljanstva zbog napada Moskve na Kijev i otišao pod zastavu drugih država: Baronov, Timašev, Anisimov, Turlon, Vardanjan, Milner, Storonski, Tinkov, Makarov i drugi. A nije suvišno da se upoznamo i sa ovim: državljanstvo Vatikana je privremeno i traje samo onoliko dugo koliko Vatikanac ima posla pri Svetoj Stolici. Potom se gubi, a može se automatski dobiti italijansko državljanstvo. Možda takav oblik privremenog dualnog državljanstva bude u boljim prilikama prelazno rešenje za Crnu Goru.
ČAST CRNE GORE
Nije nemoguće da se Crna Gora otrese nečasnih državljana. Ali koliko mi poznajemo njenu praksu, to se retko događalo. A to bi moglo biti od koristi u slučaju nečasnog ponašanja novih državljana – pogotovo onih stiglih u Podgoricu pod pritiskom Beograda. Nasilna crnogorska državljanstva data beogradskim Crnogorcima, pod objašnjenjem da su oni zbog srpstva kvalifikovani za dualno državljanstvo, jeste najveća politička opasnost po nezavisnost Crne Gore. Nevoljna posledica te opasnosti je i to što onda ona, ujedno, zaustavlja Crnu Goru da se pridruži demokratskoj praksi brojnih država kod širenja ,,ljudskog prava“ da birate razna državljanstva i živite po svojoj volji. Doći će to, nadamo se, kad-tad i u Crnu Goru.
Preporučeno
Stavovi izraženi u ovoj kolumni ne odražavaju nužno uređivačku politiku portala Standard.
Video