Iako se mnogima koji prate dešavanja na crnogorskoj političkoj sceni često učini drugačije, ne postoji važnije pitanje za političku budućnost naše zemlje od procesa integracije u Evropsku uniju.

Od toga da li će Crna Gora na vrijeme obezbijediti članstvo u ovom prestižnom političkom klubu, najdirektnije će zavisiti njena dugoročna politička stabilnost, ekonomski razvoj, sveukupni napredak, moguće i sam opstanak kao multietničke demokratije. Zato bi, bez obzira na dnevnopolitičke preokupacije, oni koji su dobili mandat da, na političkoj raskrsnici kojoj se približavamo, odaberu pravi – dakle, evropski – put za Crnu Goru, morali biti svjesni odgovornosti za budućnost naše države i društva.

Nakon što je predvodila vlade koje su zaslužne za ukupan napredak do sada ostvaren na planu EU integracija, Demokratska partija socijalista je, u aprilu 2022. godine, pružila podršku manjinskoj vladi koja je imala zadatak da, kroz realizaciju obaveza iz evropske agende, našu zemlju dovede na prag Unije.

Nasuprot tome, potpuno svjestan političkih posljedica koje će to proizvesti, premijer Abazović je prioritet dao usvajanju tzv. temeljnog ugovora sa Srpskom pravoslavnom crkvom. Umjesto svoje, Abazović je – po svoj prilici mnogo ranije – odabrao da služi interesima druge države i to one čije rukovodstvo ne želi evropsku budućnost za naš region, pa time ni za Crnu Goru.

Epilog: izglasano nepovjerenje njegovoj vladi i – umjesto prijevremenih izbora odmah nakon toga – političko “mrcvarenje” zemlje uz sve očigledniju demokratsku regresiju, odnosno autoritarne prakse (zloupotrebu državnih institucija, kontinuirane napade na kritički orijentisane medije i nevladine organizacije…) najviših državnih funkcionera i, u konačnom, izgubljena godina za Crnu Goru.

Pa ipak, otvoren ruskom agresijom na Ukrajinu u februaru 2022. godine, “prozor šanse” za ubrzani završetak pristupnih pregovora Crne Gore s Evropskom unijom i dalje je odškrinut. Uprkos zapanjujućoj državnoj neodgovornosti aktuelnog premijera i onih političkih struktura zahvaljujući kojima njegova vlada u tehničkom mandatu traje gotovo godinu dana, Crna Gora još uvijek predstavlja jedinu zemlju regiona koja ima realnu šansu da, u dogledno vrijeme, postane dio EU.

Da li će se to zaista i dogoditi, umnogome zavisi od ishoda procesa pregovora o formiranju naredne vlade.

Da bi Crna Gora na vrijeme uradila “domaći zadatak”, potrebno je da, u najkraćem mogućem roku, dobije istinski proevropsku, efikasnu vladu koja bi, oslonjena na “institucionalnu memoriju” onih koji su do 2020. godine upravljali procesom EU integracija, sve svoje kapacitete do polovine naredne godine stavila u funkciju ispunjavanja privremenih mjerila u ključnim poglavljima. To je jedini način da se, dok još postoji mogućnost, Crna Gora dovoljno snažno preporuči za punopravno članstvo u Evropskoj uniji.

Za sada, imajući u vidu sastav i način komunikacije potencijalnih budućih partnera u izvršnoj vlasti, nemamo previše razloga za optimizam. Jasno je da vlada u koju bi ušli ostaci proputinovskog Demokratskog fronta, sa preko 20 resora, među kojima su oni od najvećeg značaja za proces pristupanja EU doživljeni kao “politički kusur”, nema nikakvu šansu da iskoristi pomenutu priliku.

Jednako tako, ni vlada koja, u svakom trenutku, ne bi mogla obezbijediti podršku barem 49 poslanika u Parlamentu, ne bi mogla dovoljno brzo i efikasno ispuniti preostale obaveze na putu ka članstvu u Uniji.

Sve to, izgleda, ne brine mnogo one od čijih odluka bi mogla zavisiti evropska budućnost Crne Gore.

Štaviše, u naglašeno provincijalnom političkom maniru, beznadežno zagledana u političku prošlost, uz naglašeni osjećaj sopstvene političke važnosti i poruke lišene bilo kakve suštine, većina ključnih aktera procesa pregovora o formiranju vlade djeluje potpuno nedoraslo istorijskoj prilici koju naša zemlja i dalje ima.

Pa tako, umjesto o konkretnim obavezama koje stoje pred budućom vladom već prvog dana po formiranju, pregovarači trenutno cijene stepen prihvatljivosti “principa” poput nezavisnosti i međunarodnog priznanja Crne Gore, njenog multietničkog karaktera, članstva u NATO…

Ono što bi, valjda, trebalo da obezbijedi notu ozbiljnosti političkoj pijaci kojoj svjedočimo, zapravo govori o tome da, posmatrano iz njihovog ugla, samo postojanje Crne Gore i sve ono što čini njen vrednosni temelj i dalje nije stvar političkog fakticiteta, već “tema za razmišljanje”.

Ono o čemu bi, pak, zaista trebalo razmišljati je sljedeće. U najkraćem, Crna Gora ima nešto manje od godinu dana da uvjeri evropske partnere da je vrijedna članstva u Uniji.

U junu naredne godine biće održani izbori za Evropski parlament. Od njihovog ishoda zavisiće struktura buduće Evropske komisije koja će početi sa radom u decembru 2024.

Politička klima širom Evropske unije je takva da je realno očekivati da partije krajnje desnice pobijede u jednom broju država-članica i, generalno, ostvare najbolje rezultate od 1979. godine, kada su održani prvi evropski izbori.

Ukoliko znamo odnos većine njih prema ideji evropske integracije i, pogotovo, daljeg širenja EU, jasno je da će to predstavljati otežavajuću okolnost za sve države-aspirante za članstvo u Uniji.

Uz to, dalje jačanje ekstremno desnih populista će, bez dileme, pogurati političko klatno u posmatranim zemljama udesno, čineći da partije ideološkog centra sve teže brane tradicionalne pozicije u odnosu na najvažnija politička pitanja, uključujući i – generalno nepopularne – evropske politike.

O tome, između ostalog, svjedoče i nedavni pad holandske vlade uzrokovan podjelama u okviru vladajuće koalicije po pitanju tretmana tražilaca azila, kao i izjava lidera njemačke Hrišćansko-demokratske unije (CDU) Fridriha Merca u kojoj otvara prostor za saradnju na lokalnom nivou sa ekstremno desnom Alternativom za Njemačku (AfD). Iz istog razloga, u strahu da bi se ekstremna desnica u liku partije “Vox” mogla naći na vlasti prvi put nakon uvođenja demokratije u Španiji, čitava Evropa je pomno pratila nedavne parlamentarne izbore u ovoj zemlji.

U Austriji, koju za nešto više od godinu dana očekuju parlamentarni izbori, krajnje desna Slobodarska partija (FPÖ) ubjedljivo je najpopularnija politička partija.

Konačno, razvoj događaja u Ukrajini mogao bi, kada je proces evropske integracije u pitanju, gurnuti region Zapadnog Balkana u drugi plan. Naime, sve su glasniji oni koji, na najvažnijim evropskim političkim adresama, zagovaraju što skoriji prijem ove zemlje u punopravno članstvo.

Logika je sljedeća: u situaciji kada bi prijem Ukrajine u NATO predstavljao, iz sasvim očiglednih razloga, preveliki bezbjednosni rizik, ulazak u EU mogao bi se smatrati adekvatnom i, potencijalno, opšteprihvatljivom “nagradom” za herojsku odbranu od ruske agresije i potrebnu garanciju demokratskog razvoja Ukrajine u periodu nakon rata.

Drugim riječima, naredna Evropska komisija mogla bi temeljno redefinisati prioritete glede politike proširenja što bi, kada je Crna Gora u pitanju, za posljedicu imalo značajno manje – a, moguće i potpuno odsustvo – entuzijazma na strani naših evropskih partnera.

Stoga, ukoliko istinski želimo da Crnu Goru učinimo dijelom Evropske unije i, na taj način, ovoj i budućim generacijama omogućimo da žive evropskim kvalitetom života, moramo dati sve od sebe da iskoristimo šansu koju još uvijek imamo!

To se radi konkretnim djelima, a ne ispraznom frazeologijom koju, na nesreću Crne Gore, mnogi politički akteri koji učestvuju u procesu pregovora o budućoj vladi doživljaju kao suštinu političkog djelovanja. Imamo vrlo malo vremena da, kao država, učinimo ono što je potrebno kako bismo nepovratno trasirali put do vrata Evropske unije.

U suštini, uz vrijedna ostvarenja tokom decenije prije političkih promjena 2020-te, naš učinak na planu evropske integracije u budućem periodu treba da bude takav da one od čije će političke volje zavisiti ocjena učinjenog dovede “pred svršen čin”. Odnosno, rezultati rada naredne vlade moraju biti takvi da ih ni oni evropski političari koji nužno nemaju previše senzibiliteta kada je proces proširenja u pitanju neće moći negirati ili ignorisati.

Poređenja radi, proces integracije Crne Gore u NATO uspješno je završen i zbog toga što je, zahvaljujući odgovornoj državnoj politici, najveći dio posla završen u godinama prije početka predsjedničkog mandata Donalda Trampa koji je, prema kasnijim svjedočenjima njegovih najbližih saradnika, razmišljao čak i o mogućnosti da se Sjedinjene Države povuku iz Sjevernoatlantske alijanse.

Da bismo uspjeli u istorijskoj misiji da Crnu Goru učinimo dijelom Evropske unije, neophodno je da državnu politiku u narednom periodu oblikuju ljudi koji iskreno vjeruju u evropski sistem vrijednosti i koji posjeduju znanje i iskustvo potrebno za ispunjavanje obaveza na našem evropskom putu.

Ukoliko u tome ne uspijemo, prozor šanse za Crnu Goru biće, po svemu sudeći, trajno zatvoren. U tom slučaju, za onu proevropsku većinu u našoj zemlji, koja opstaje uprkos prethodno navedenom, biće posve nevažno ko će, na kraju dana, “ugasiti svjetlo”.