Standard: Koliko su izvodljive i stvarno iskrene ideje o “pomirenju” koje se u posljednje vrijeme zagovaraju od pojedinih struktura kao odgovor na “društvenu krizu” ?

Radulović: Mnoge nacije, kao u slučaju Španije ili Njemačke ili mnogo ranije američke imale su teška i bolna iskustva sa građanskim ratom ili nacizmom. Veličina tih nacija je u tome što su koncept “pomirenja” postavile na civilizacijskim osnovama institucionalne demokratije ili na konceptu ustavnog patriotizma.

Na drugoj strani populistički koncepti o “jedinstvu naroda” zasnovani na teoriji “krvi i tla”, uz jak kleronacionalizam i religijsku isključivost samo su još više produbljivali krizu jer su jačali totalitarizam, političku desnicu i radikalizam.

Stoga, Crna Gora bi umjesto jeftinog populizma o brzom i olako obećanom “pomirenju” trebala da jača svoju građansku supstancu, evropske politike i sačuva se od domaćih i spoljnjih “dobročinitelja”, čije radove su u krvi i razaranju osjetili narodi i države nastale na prostoru bivše zajedničke države.

Zato “pomirenje istorije” treba ostaviti istorijskoj nauci gdje nije moguće izjednačavati fašiste i antifašiste, a sadašnje generacije bi svoje razlike morale rješavati razvojem demokratije i evropskih a ne srednjevjekovnih vrijednosti.

Standard: Međutim pojedini subjekti i pored toga tvrde da su “temeljnim ugovorom” pomirili pravoslavni svijet u Crnoj Goru i stavili tačku na podjele.

Radulović: Vrijeme je “majstorsko rešeto” i instant rješenja obično dovode do principa “što je brzo to je i kuso”. Zato je potrebno sa mnogo više suptilnosti graditi društvenu koheziju i građansku supstancu društva, u kojoj su razlike bogastvo jedne zajednice, a ne njen hendikep. Crna Gora i pored mnogih limita ima snažan potencijal da “evropske politike” pobjede “vizantijski koncept” koji se opasno forsira kroz ruske ili srpske “svetove”.

Iskustva devedesetih bi trebala biti opomena da upravo najveće žrtve tih “politika” su sami narodi u čije ime se sprovodila ta politika.

Standard: Koliko su realna, odnosno opasna zagovaranja “sao-izacije” Crne Gore i njeno “utapanje” u velikodržavne projekte i jednonacionalne “svetove” ?

Radulović: Većina problema nastaje iz primitivizma. Treba se samo sjetiti opskurnih likova kao što su bivši gradonačelnik Trebinja Vučurović ili policajac Martić i magacioner Hađić u Hrvatskoj koji su bili prestavljeni kao nacionalni “spasioci” jednog naroda, a završili na “smetlištu” istorije.

Moguće da mnogi u Crnoj Gori i danas u njima vide “idole” i oponašaju taj obrazac “nacionalne osviješćenosti” ali vrijeme takvih politika više nije moguće ponoviti. Crna Gora je i pored trenutne “političke nestabilnosti” država sa relativno izgrađenim društvom, rezistentnim da odbrani svoj zapadni civilizacijski krug.

Dodatno, neodržive su politike zasnovane na falsifikovanju i otimanju istorijskog nasljeđa i kulturnih dobara jednog naroda, jer to nije u skladu ni sa “božijim ni ljudskim zakonima.”

Standard: Znači da Vi i pored svih pokušaja destabilizacije Crne Gore vjerujete u njen građanski koncept društva i pobjedu ustavnog patriotizama koji zagovarate ?

Radulović: Kada po strani stavite sav “politički folklor” i evidentan populizam u političkim porukama dijela političkih aktera neupitno je da je ipak “najmanji zajednički imenitelj” evropska agenda i potreba da se izgradi crnogorsko građansko društvo na temeljima institucionalne i funkcionalne demokratije.

Stoga, umjesto interesnog i kvazi patriotizma treba graditi kulturu ustavnog patriotizma koji omogućava svim narodima, vjerama, kulturama i drugim različitostima punu ustavnu zaštitu i pravo na nesmetano i puno ispoljavanje posebnosti.

Za tu i takvu Crnu Goru se vrijedi boriti uvijek i na svakom mjestu, jer je obaveza ove generacije crnogorskih građana da uz pomoć naših zapadnih partnera obezbjediti da naredne generacije budu dio evropske zajednice prosvijećenih naroda, a ne da i one “tumaraju” u balkanskoj verziji “izgubljenih svetova”.