To je ocijenjeno na konferenciji “Dezinformacije kao prijetnja demokratskim društvima” koju je uz podršku Ambasade Sjedinjenih Američkih Država (SAD) organizovao Centar za demokratsku tranziciju (CDT).
Glavni i odgovorni urednik Raskrinkavanje.me, Darvin Murić, osvrnuo se na istraživanje koje su sproveli portali FakeNews Tragač iz Srbije i Raskrinkavanje uz podršku CFI programa za razvoj medija, a koje je pokazalo da su dezinformacije konstantno prisutne tokom ključnih društveno-političkih dešavanja.“Uočili smo u zajedničkom istraživanju sa kolegama iz Novog Sada isprepletenost društvenih prilika i dezinformacija, njihov međusobni uticaj. Na primjer, 2020. godine kada su društveno-političke tenzije u Crnoj Gori bile visoke, u predizbornoj kampanji se dezinformacijama dodatno podgrijavala ta tenzija, zastrašivali su se birači raznim pričama o pripremi haosa, gašenjem struje u Nikšiću. U toku sljedećih predsjedničkih izbora situacija tenzije su takođe bila prilično visoke, ali je preovladala pristrasnost određenih medija, demonizovanje nekih kandidata, davanje apsolutne prednosti svojim favoritima”, naveo je Murić.
Murić je ukazao da je problem u Crnoj Gori i uvoz dezinformacija iz država regiona.
“Ne smijemo zanemariti uvoz dezinformacija koji je konstantan. Jezik koji bi trebalo da bude prednost, što ga dijelimo, u nekim situacijama predstavlja problem. Međutim, postoje portali koji su osnovani u Crnoj Gori i koji nisu dio ruskog uticaja, a koji su sve bliže tome da rade na isti način kao tabloidi iz Srbije, s tim što imaju malo drugačiji manir pa hodaju po liniji između govora mržnje, dezinformacija, targetiranja novinara, aktivista, političara na jedan izuzetno ružan način. Oni nisu dio ruskog uticaja i propagande, već su sa suprotnog političkog pola. Dakle, uvoz dezinformacija je veliki problem, ali treba da riješimo i domaće proizvode”, kazao je Murić.
Murić je ocijenio i da dezinformacije u vremenu visokih društveno-političkih tenzija cvjetaju. Pojedine političke struje, dodao je, nijesu htjele da se suprostave dezinformacijama u prošlosti jer su služile kao oruđe protiv političkih protivnika.
“U podijeljenom društvu, kakvo je crnogorsko, dezinformacije imaju priliku da se razvijaju i evoluiraju neometano. Zakonski neometano”, rekao je on.
On je istakao da je zakonsko regulisanje dezinformacija neophodno.
“Politika i partije diktiraju trendove stvaranja dezinformacija. Sve je u rukama partija, političara i parlamenta, da nađu rješenje i suprostave se problemima sa kojima se suočavamo. Potrebna je šira društvena akcija. Sve mora da krene odozgo, kao i što dezinformacije kreću odozgo ka dolje”, poručio je Murić.
Poslanica Nove srpske demokratije i članica Odbora za sveobuhvatnu izbornu reformu Simonida Kordić, navela je da se tokom posljednje decenije dogodila ekspanzija lažnih vijesti u medijima na Zapadu, kao i u regionu i Crnoj Gori.
“Vidimo da se mediji ne bave informisanjem, već agitovanjem i to ne samo u preizbornoj kampanji, već kontinuirano. Mi danas živimo u jednoj vrsti neobične simbioze između politike i medija, gdje se kroz neformalnu saradnju ili oponiranje vrši uticaj na birača i uticaj na tokove u svijetu. Da stvar bude gora i komplikovanija, uvođenjem digitalnih medija, internet prostorom, koji je jedan potpuno neregulisan prostor i kod nas, a i u svijetu, ukidaju se svi filteri i ne važe nikakva pravila”, rekla je Kordić.
Ona je navela da se ne pravi distinkcija između činjenica, stavova i komentara, a da je ta praksa primjetna u privatnim medijima.
“Komentar i stav se plasiraju kao nepobitne činjenica. To je slučaj i u Crnoj Gori. Izuzetno je komplikovana situacija, mnogo razvijenije demokratije i države od Crne Gore imaju ozbiljan problem sa tim. Činjenica je da su privatni mediji postali kuće koje lansiraju svoje stavove zaogrnute pretpostavkom da su mediji objektivni. U eri smo komercijalizacije svega, pa i istine”, kazala je Kordić.
Kordić je rekla da u političkoj sferi postoje i benificijenti i žrtve fejk njuza. Druga stvar je, kazala je ona, da ćete rijetko čuti političara koji će izgovoriti netačnu informaciju.
“Izgovoriće stav koji se nekom može sviđati, nekome ne, ali rijetko lažne vijesti se dobijaju od političara. Argumentacija je da to rade mediji za političare, ali je činjenica da postoji čitav niz centara koji imaju od fejk njuza”, rekla je Kordić.
Ona je kazala je da nadležnosti Odbora za sveobuhvatnu izbornu reformu nijesu uklesani u kamen, te da postoji volja da se mijenjaju ključni zakoni.
Govoreći o motivisanosti donosioca odluka da se bave pitanjem dezinformacija, poslanik Demokratske partije socijalista i član Odbora za sveobuhvatnu izbornu reformu, Mihailo Anđušić, ocijenio je da se ne vidi volja kod donosioca odluka, ali ni izražena aktivnost kod NVO sektora. Stanje je, prema njegovim riječima, alarmantno, a na donosiocima odluka je da djeluju.
“Crnogorsko društvo u nekom periodu do pojave hiperprodukcije medija i društvenih medija bilo je društvo koje dobro može da rasudi nešto što je dobro, a šta loše. Ova hiperprodukcija medija, društvenih mreža je do te mjere uticala na opšti ambijent pogrešnog rasuđivanja da je stanje alarmantno”, ocijenio je Anđušić.
Poslanik DPS-a smatra da prisustvo dezinformacija utiče na rasuđivanje birača u izborom procesu, poručujući da poslanici, kao donosioci odluka, moraju u procesu reformi izbornog zakonodavstva ključan prostor dati borbi protiv dezinformacija.
“Pomoć nam je potrebna u tom dijelu jer dezinformacije dominantno utiču na moć rasuđivanja birača. To nije samo produkt zapadnih demokratija, to imamo na svim meridijanima. U Crnoj Gori je prisutno i sa Istoka i sa Zapada i mislim da treba razdvojiti ono što su domaći mediji, uvezeni mediji, kvazi mediji, društvene mreže. Čini mi se da je pojava društvenih medija nije donijela ništa dobro, a zaključak je da je stanje više nego alarmantno”, naveo je Anđušić.
Anđušić je rekao da u ovoj fazi rada Odbora za sveobuhvatnu izbornu reformu, nije optimista, kao što je bio na početku.
“Mi smo u toj fazi kao opozicija, bez skrivenih motiva i kalkulacija delegirali svoje članove i omogućili da Odbor funkcioniše. Svima na Odboru su nam isti zaključci kada su u pitanju ove stvari, ali kad god nastupi i najmanji potres u Crnoj Gori, izborno zakonodavstvo pada u drugi plan i mislim da pokazujemo koliko su političarima do kraja bitne ove teme”, kazao je Anđušić.
Anđušić smatra da političari, zbog sopstvenih interesa, nijesu spremni da mijenaju zakonske regulative, jer im trenutno zakonodavstvo omogućava postojanje portala i medija, koji njima idu na ruku. U tom smislu, ukazao je da političari nose ključnu odgovornost.
Govoreći o uvozu informacija sa strane, Anđušić je rekao da je u Crnoj Gori primjetan uvoz srpskih tabloida, koji na pristrasan način, analiziraju političke procese u našoj državi.
Kako je rekao, treba razdvojiti uticaj određenih subjekata koji imaju političke pretenzije, od uticaja koji imaju partneri koji rade na poboljšanju demokratskih procesa u Crnoj Gori. Anđušić je naveo i da je u Crnoj Gori dominantan ruski i uticaj zvaničnoj Beograda.
“Mislim da ne postoji građanin u Crnoj Gori koji to ne vidi, a namjera je da se demokratski procesi u Crnoj Gori destabilizuju u određenoj fazi, jer ove pojave se javljaju u onoj fazi kada Crna Gora odmakne u nekim procesima”, ocijenio je Anđušić.
Zamjenik urednika FakeNews Tragača, Ivan Subotić, govoreći u situaciji u Srbiji, rekao je da je vladajuća partija jako dugo na vlasti, da ima mogućnost da kontroliše narative i da nas ubacuje u stalnu izbornu kampanju.
On je rekao da je većina medija u Srbiji pod direktnom ili indirektnom kontrolom vlasti što omogućava da plasiraju lažne narative. Subotić smatra da novinari i faktčekeri treba da gostuju u emisijama koje produkuju dezinformacije, kako bi “osvijestili” manje medijski pismenu populaciju.
“To ne mora nužno da znači da im dajemo legitimitet, jer portali za utvrđivanje činjenica često su zatvoreni u balonu sopstvenih pratilaca i njihove analize dopiru do broja ljudi koji najčešće ne bi ni nasjeli jer su dovoljno medijski pismeni da prepoznaju dezinformacije. Ako bi išli u druge medije, onda bi možda doprinijeli do njihove publike koja je podložnija dezinformacijama, jer manje medijski pismeni ljudi prati te medije i njima vjeruje”, rekao je Subotić.
Kaže da njima u Srbiji, mediji ne bi dali takvu mogunost, ali da bi, ukoliko mu se pruži mogućnost, rado to uradio.
Subotić je rekao da su mediji u Srbiji u produkciji dezinformacija jako produktivni ali da li su invetivni – nijesu, jer plasiraju iste narative u predizbornoj kampanji i van nje. Zbog toga su, kaže Subotić, građani u Srbiji u permanentnoj izbornoj kampanji.
“Kada pričamo o dezinformacijama tokom izbora, negativna kampanja je fokus. Opozicioni političari su predstavljeni kao besposličari, a česta su poređenja stanja u Srbiji sa zemljama regiona ili Evrope, gdje je stanje u Srbiji predstavljeno kao dobro, a u drugim zemljama loše – rekao je on.
Subotić je naveo da se i u pozitivnoj kampanji pojavljuju dezinformacije, a odnose se na samopohvale vlasti.
Preporučeno
“Prije izbora imamo pohvale koje se tiču ekonomije, a nakon izbora, pohvale u kojima se navodi da su izbori bili čisti kao suza, ali sve o čemu smo govorili pokazuju da nisu bili čisti, pokazuju da je jako puno targetiranja i negativne kampanje. Dakle, problem je kada dođe do manipulacije, jer se direktno utiče na odluke građana”, zaključio je Subotić.
Video