Povećana koncentracija fekalija u Morači, zbog starog problema da političari ne žele da se bave temom gradnje Postrojenja za prečišćavanje vode, bila je povod da zatražimo odgovore na pitanja bezbjednosti ribe za ishranu koju love u Skadarskom jezeru.

Vesna Daković je magistrica ekonomskih nauka, dugogodišnja direktorica Uprave za bezbjednost hrane, veterinu i fitosanitarne poslove. Vodila je uspješno krovnu instituciju zaduženu u Crnoj Gori u ovoj oblasti za koordinaciju i sve aktivnosti i politike iz Pregovaračkog poglavlja 12 (Bezbjednost hrane, veterinarstvo i fitosanitarni nadzor) procesa naše evropske integracije. Kao priznati stručnjak u ovoj oblasti uvažena je i van granica Crne Gore pa je bila, među ostalim, dva puta potpredsjednica Europske regionalne komisije Svjetske organizacija za zdravlje životinja gdje je predstavljala 53 evropske države. Na tu je dužnost izabrana kao predstavnica Crne Gore na prijedlog država Evropske unije.

Teško da smo u Crnoj Gori mogli naći relevantnijeg sagovornika za otvorena pitanja o uticaju povećane koncentracije fekalija u Morači na sve ono što koristimo u ishrani.

STANDARD: Morača je, ustanovljeno je, zagađena, pa se sva ta zagađena voda uliva u Skadarsko jezero, a tamo se izlovljava riba koja se prodaje i koristi u ljudskoj ishrani. Koliko je riba uopšte osjetljiva na ovu vrstu zagađanja?

DAKOVIĆ: Kada govorimo o kvalitetu hrane, prvo i dominantno mislimo na bezbjednost hrane. Zapravo, bezbjednost hrane podrazumijeva i određene parametre kvaliteta, ali bezbjednost hrane podrazumijeva da je takva hrana adekvatna za ljudsku ishranu, odnosno da ne predstavlja rizik po zdravlje ljudi koji konzumiraju takvu hranu. Zato, kada govorimo o hrani, mnogo je važnije govoriti o bezbjednosti nego o kvalitetu. Potrošači obično izjednačavaju pojmove kvaliteta i bezbjednosti, ali ono na šta oni misle jeste da obezbijede hranu koja ne nosi rizik za njihovo zdravlje.

Povezani članci

hronika

Ronioci sjutra nastavljaju pretragu Skadarskog jezera za Zoranom Radinovićem

hronika

Sudar tri automobila kod Skadarskog jezera, povrijeđene dvije osobe

drustvo

VOJINOVIĆ ZA STANDARD: Zagađenje Morače ozbiljan ekološki incident – ugrožen živi svijet i zdravlje ljudi

Riba, kao proizvod iz kategorije hrane životinjskog porijekla zahtjeva posebnu pažnju, jer je ova kategorija hrane posebno rizična. Zbog toga postoji čitav set standarda za kontrolu bezbjednosti hrane životinjskog porijekla, od nadzora zdravlja životinja do finalnog proizvoda koji potrošač jede. Te standarde za zdravlje životinja donose Svjetska organizacija za zdravlje životinja i Evropska agencija za bezbjednost hrane, u našem slučaju. Standardi su inkorporirani u zakonodavstva svih zemalja svijeta, a primarni cilj tih standarda jeste da se očuva javno zdravlje svih potrošača, odnosno svih građana svijeta koji konzumiraju hranu. Postoje posebni standardi za zdravlje životinja iz vode (aquatic animals).

STANDARD: Kako se kontroliše riba koju jedemo?

DAKOVIĆ: U skladu sa propisanim standardima, inspekcijske kontrole se odvijaju na više načina. Kao ključna kontrola, sprovodi se redovni godišnji monitoring određenih bolesti riba. Taj monitoring se određuje Programom mjera zdravstvene zaštite životinja koje, kod nas, donosi Uprava za bezbjednost hrane, svake godine, a laboratorijska ispitivanja vrši Specijalistička veterinarska laboratorija. Na bazi tog monitoringa, procjenjuje se rizik od opasnosti stavljanja na tržište ribe koja nije bezbjedna. Pored ovih kontrola, sprovode se inspekcijske kontrole ribe koja je na tržištu, sa aspekta zdravlja, ali i aspekta bezbjednosti, jer može doći do kontaminacije ribe od momenta izlova do stavljanja na tržište. I naravno, kao što je već rečeno, prilikom uvoza se sprovode propisane kontrole ribe koja je namijenjena za naše tržište.

STANDARD: Ko je zadužen za kontrolu ribe?

DAKOVIĆ: U Crnoj Gori, bezbjednost ribe koja se stavlja na tržište kontroliše veterinarska inspekcija, bilo da riba dolazi iz izlova ili se uvozi.

STANDARD: Da li se sada kontroliše, npr. Skadarsko jezero, jer tamo ljudi love ribu?

DAKOVIĆ: Obzirom da je izlov ribe dio politike koju sprovodi Ministarstvo poljoprivrede, odnosno konkretno Direktorat za ribarstvo, nadležnost nad izlovom ima inspektor koji prati količine izlova, pitanja dozvola za izlov i sl.

Prema standardima bezbjednosti hrane, prilikom izlova, veterinarski inspektor bi trebao da izvrši pregled izlovljene ribe, ali u praksi se to ne dešava.

STANDARD: Zašto?

DAKOVIĆ: Prvo, zato što su u Crnoj Gori izlovi usitnjeni, odnosno veliki je broj ribara i dešava se veliki broj izlova, a količine izlova su relativno male. Drugo, izlov ribe, koji je dio pregovaračkog poglavlja 13, a lako je vidjeti da to pregovaračko poglavlje ne napreduje već godinama, nije uređen. I konačno, broj raspoloživih veterinarskih inspektora u našoj zemlji je izuzetno mali, te je ovakav posao kontrole izlova, jednostavno, nemoguć.

Ipak, u određenim incidentnim situacijama, kao što je izlivanje fekalija u vodotokove iz kojih se izlovljava riba, zahtjeva nadzor nad bezbjednošću izlova.

STANDARD: Je li bilo ovakvih slučajeva ranije?

DAKOVIĆ: Da li je bilo situacija sa brigom za bezbjednost ribe koja je na tržištu ranije? Svakako da jeste. Kada je hrana u pitanju, nulti rizik ne postoji, te stoga kontrola bezbjednosti mora biti stalni i neprekidni posao.

Lim je više puta bio tema, kada je u pitanju zagađenje vodotokova. Čitava industrijska zona Bijelog Polja, većinom bez prečišćavanja otpadnih voda, ispušta te vode u Lim. Bilo je više incidenata, ali je svaki put sprovedena detaljna analiza incidenta, uključene su sve relevantne institucije i nije se nikada desilo da se na tržištu pojavi riba koja nije bezbjedna za ishranu ljudi.

Sjetićete se i slučaja kada su u rijeci Bojani plivale usmrćene kokoške iz Albanije, koje su sve povađene, Na isti način je izvršeno detaljno ispitivanje i nadzor nad situacijom. Bilo je i incidenata koji se odnose na ribu iz uvoza. Ali svaki put su sprovedene mjere kojima je obezbjeđeno da potrošači na tržištu mogu imati bezbjednu ribu.

STANDARD: Đe smo mi na ovom polju u odnosu na razvijeni svijet?

DAKOVIĆ: Dešavaju se incidenti i uvijek će se dešavati, kada je hrana u pitanju. Sistem bezbjednosti hrane je tu da svede pojavu nebezbjedne hrane na tržištu na najmanju moguću mjeru, da sprovede sve preventivne mjere da do incidenta ne dođe. Ipak, sistem bezbjednosti hrane je izuzetno kompleksan, posebno za hranu životinjskog porijekla. Takav sistem kroz propisane standarde, mi u Crnoj Gori prenosimo kroz EU pregovore iz EU propisa. Implementacija tih standarda, obezbjeđuje da građani jedu bezbjednu hranu, što je za našu zemlju, a zbog broja stanovnika i u skladu sa tim, administrativnih kapaciteta, poseban izazov. Recimo, u Njemačkoj u sistemu bezbjednosti hrane, sa administrativnog nivoa, radi ljudi koliko mi imamo stanovnika. Ista pravila koja oni implementiraju moramo implementirati i mi, jer je to jedina garancija da bezbjednu hranu ponudimo našim građanima.

Crna Gora je do 2019. godine transponovala pravila iz poglavlja 12 i snažno krenula u njihovu implementaciju, ali je na žalost, zadnjih godina dobro usporila. Važno je naglasiti da se ti standardi bezbjednosti hrane mijenjaju u skladu sa novim naučnim saznanjima o hrani i aspektima zdravlja pri njenoj upotrebi, a sa tim se mijenjaju i propisi. U Izvještaju o programu pristupanja Crne Gore za 2023. godinu stoji da nije realizovana ni jedna obaveza, što znači da naš sistem bezbjednosti hrane više nije kao evropski, na šta smo bili posebno ponosni. Da ne pominjem da nam je to uslov da naši proizvođači mogu da izvoze u EU.

Ipak, incidenti sa fekalijama u vodotokovima, mrtvim životinjama i otpadom, ne bi smjeli da se dešavaju, ali i za to postoji sistem upravljanja otpadom, koji je dio drugog pregovaračkog poglavlja i generalno pregovaračkog procesa, kojim neko u državi treba ozbiljno da se bavi. Ne treba izmišljati „toplu vodu“, samo treba primjenjivati ono što su drugi, razvijeni, već uradili.

Na kraju, Svjetska zdravstvena organizacija, Svjetska organizacija za zdravlje životinja i FAO su postavili globalnu platformu za „jedno zdravlje“, kao zajednički projekat, podstaknuti pandemijom Covida 19. Zdravlje ljudi zavisi od hrane koju jedu, koja pak zavisi od zdravlja životinja i biljaka od koje se hrana proizvodi i životne sredine koju svi zajedno dijele. Zato su se ove organizacije na globalnom nivou udružile, kako bi podstakle sve zemlje svijeta da razvijaju standarde za očuvanje globalnog, jedinstvenog zdravlja. To je tačka u kojoj je svijet. Kao tadašnja potpredsjednica Evropske komisije Svjetske organizacije za zdravlje životinja, još sam 2022. godine, obavijestila zvanično Vladu Crne Gore i resorne ministre o ovom projektu. Jeste li čuli da neko to pominje? Mislim da je to odgovor na pitanje gdje smo mi.