Kako bi djeca čiji se roditelji nalaze na izdržavanju kazne zatvora s najmanjim mogućim posljedicama izašla iz te situacije, iz te institucije poručuju da je potreban adekvatan odgovor i podrška svih relevantnih ustanova, ali i obezbjeđenje tzv. Child-friendly pravosudnog sistema – sistema izvršenja krivičnih sankcija.
Prema podacima Uprave za izvršenje krivičnih sankcija (UIKS), 110 mališana ima roditelja koji je u pritvoru ili zatvoru u Bijelom Polju, dok nam za zatvor u Spužu još nisu dostavili te podatke. U zatvorskoj jedinici u Bijelom Polju, prema podacima UIKS-a, poslednjeg dana jula bilo je 75 pritvorenih lica, od kojih njih 35 imaju maloljetnu djecu (ukupno 71 maloljetno dijete), i 33 zatvorenika, od kojih njih 11 imaju maloljetnu djecu (ukupno 39 maloljetne djece). Kazne zatvora–pritvora u ovoj organizacionoj jedinici UIKS-a izdržavaju samo muškarci.Pojedina istraživanja pokazuju da je u Evropi preko dva miliona djece čiji su roditelji u zatvoru, ali ne postoje precizni podaci o tome. Koliko je takve djece u Crnoj Gori trenutno nije poznato, s obzirom na to da nam UIKS nije dostavio podatke za zatvor u Spužu, dok su nam iz Ministarstva socijalnog staranja kazali da ne vode evidenciju o djeci čiji roditelji su u pritvoru ili zatvoru.
Iz institucije Zaštitnika poručuju da su djeca čiji su roditelji u zatvoru ili pritvoru, u određenom smislu ranjiva upravo iz okolnosti nedostatka jednog roditelja i činjenice gdje se taj roditelj nalazi, te da stoga postoji obaveza svih relevantnih organa i ustanova da stvore uslove u kojima bi prava i interesi takve djece bili posebno zaštićeni.
“Neki od problema s kojima se djeca čiji su roditelji u zatvoru susreću jesu nedostatak prilagođene prostorije “Child friendly” okruženja u pritvoru i stigmatizacije u društvu, kao i izostanak stručne pomoći, posebno onim licima s kojima dijete živi, a na koje okolnosti je zaštitnik ukazivao u godišnjim izvještaju i posebnim izvještajima. Shodno Zakonu o izvršenju kazne zatvora, novčane kazne i mjera bezbjednosti, ako osuđeni koji se upućuje na izvršenje kazne zatvora ili kazne dugotrajnog zatvora ima djecu do navršenih 18 godina, nadležni sud, prije upućivanja osuđenog na izvršenje kazne, o tome obavještava Centar za socijalni rad prema prebivalištu ili boravištu osuđenog. Takođe, uprava zatvora obavještava Centar za socijalni rad o prijemu zatvorenika na izvršenje kazne zatvora ili kazne dugotrajnog zatvora”, saopšteno je iz institucije ombudsmana.
Kako dodaju, proizilazi da podatke o djeci čiji su roditelji lišeni slobode mogu imati i imaju organi starateljstva, naročito imajući u vidu da u pojedinim slučajevima obavljaju savjetodavni rad sa roditeljima/starateljima djece u vezi sa ostvarivanjem prava djece (prava na lične odnose i druga prava – obrazovanje, zdravlje i sl.).
“Brojna su pitanja koja se odnose na djecu čiji su roditelji lišeni slobode, ali je jedno od najčešćih i posebno značajnih ostvarivanje ličnih odnosa. Roditelj odlaskom u zatvor ne prestaje da bude roditelj i narušavanje kontakta djece i roditelja tokom odsluženja kazne može imati posljedice po razvoj djece, a kasnije može doći do otežanog reuspostavljanja ličnih odnosa nakon odsluženja kazne. Djeca imaju pravo na kontakt s roditeljem koji se nalazi u zatvoru ili pritvoru, a pravni osnov za ove kontakte proizlazi iz Konvencije o pravima djeteta UN, koja garantuje pravo na očuvanje porodičnih odnosa (pravo na dom i porodicu – čl. 8) kao i pravo na susrete i druženje djeteta s roditeljem s kojim ne živi (čl. 9). U okolnostima kada djeca ne mogu da posjete roditelja u pritvoru, poseban izazov je održavanje telefonskog kontakta, odnosno prilagođavanje mogućnosti zatvora da pritvorenom roditelju izađu u susret i omoguće kontakt u vrijeme koje je prilagođeno djetetu, odnosno njegovim aktivnostima”, navode iz te institucije.
Uloga Centra ključna za očuvanje dobrobiti djece
Nadležni sudovi nemaju praksu obavještavanja Centra za socijalni rad o osuđenicima koji su upućeni na izdržavanje kazne zatvora a imaju djecu do 18 godina života, kazali su “Danu” iz Ministarstva socijalnog staranja.
“Uprava zatvora obavještava centre za socijalni rad o prijemu zatvorenika. Roditelj djece čiji je drugi roditelj na izdržavanju kazne zatvora od mjesno nadležnog centra za socijalni rad traži saglasnost za posjetu maloljetne djece ocu koji se nalazi na izdržavanju kazne zatvora, izradu porodične anamneze i dr.”, objašnjavaju iz tog resora.
Ističu da podrška koju centri za socijalni rad pružaju djeci čiji je roditelj u pritvoru ili zatvoru igra ključnu ulogu u očuvanju njihove emocionalne i psihološke dobrobiti.
“Centar djeluje kao sigurno mjesto gdje djeca mogu dobiti potrebnu podršku, savjetovanje i resurse kako bi se nosila s izazovima i nastavila s normalnim razvojem, pruža informacije o pravima djece i njihovih porodica, uključujući mogućnosti posjeta roditelju u pritvoru i komunikacije s njim” ,naveli su iz ministarstva.
Pored obezbjeđenja tzv. Child-friendly pravosudnog sistema izvršenja krivičnih sankcija, ombudsman smatra da je neophodno podržavati kontakte djeteta i roditelja koji je u zatvoru ili pritvoru, te da je veoma važno pravovremeno savjetovanje i podrška roditeljima/starateljima i drugim članovima porodice gdje dijete živi.
“Značajna je i uloga profesionalaca koji rade sa djecom u obrazovno-vaspitnim ustanovama – stručnim licima u pedagoško-psihološkim službama, koji bi trebalo da u saradnji sa organom starateljstva pruže podršku djeci čiji su roditelji u zatvoru ili pritvoru da prevaziđu probleme i eventualnu stigmu”, poručuju iz te institucije.
Iz UIKS-a su nam kazali da je uprava zatvora, shodno članu 22, stav 3 Zakona o izvršenju kazni zatvora, novčane kazne i mjera bezbjednosti, dužna da u roku od tri dana kada osuđeni započne sa izdržavanjem kazne zatvora o tome obavijesti nadležni sud, kao i Centar za socijalni rad i od istog zatraži nalaz i mišljenje o socio-ekonomskoj situaciji porodice osuđenog. Za pritvorena lica, kako dodaju, uprava zatvora ne obavještava nadležni Centar za socijalni rad.
Beba dijelila ćeliju s majkom
Zaštitnik ljudskih prava i sloboda je u dosadašnjem radu uglavnom postupao u slučajevima po obraćanju roditelja koji je u zatvoru ili pritvoru kada nije ostvarivao kontakt sa djetetom, kada je bilo potrebno posredovanje sa roditeljem koji je u zatvoru u vezi sa ostvarivanjem drugih prava (školovanje, putna isprava i sl.).
“Takođe, postupao je i po sopstvenoj inicijativi u cilju zaštite djece čija su oba roditelja u zatvoru ili pritvoru. Bilo je i slučajeva da je dijete (oba roditelja u zatvoru) od rođenja jedan period bilo smješteno sa svojom majkom u zatvoru, gdje su, shodno Zakonu o izvršenju kazni zatvora, novčanih kazni i mjera bezbjednosti, obezbijeđeni posebni uslovi za potrebnu njegu i uslovi za odgajanje djeteta, a kasnije je djetetu obezbijeđen alternativni smještaj – porodični smještaj”, kazali su “Danu” iz institucije ombudsmana.
Objašnjavaju da pritvorena lica mogu ostvariti kontakt sa maloljetnim licem putem posjete, a po prethodno pribavljenom odobrenju od strane sudije za istragu.
“Posjeta traje 30 minuta, a sudija za istragu može odrediti i duže trajanje posjete. Takođe, shodno čl. 40 Pravilnika o bližem načinu vršenja pritvora, predsjednik suda može dozvoliti vanrednu posjetu djetetu do 14 godina uz mišljenje nadležnog organa – Centra za socijalni rad – najviše jednom mjesečno. Takođe, komunikacija pritvorenika sa maloljetnim licem može se ostvariti telefonskim putem, kao i putem pisma, a uz prethodno pribavljeno odobrenje sudije za istragu”, navode iz UIKS-a.
Ističu da u zatvoru u Bijelom Polju postoji posebna prostorija namijenjena za potrebe posjeta maloljetnih lica.
Preporučeno
“Prostorija je opremljena posebnim namještajem, velikim brojem igračaka, a zidovi su prekriveni likovima iz crtanih filmova. Takođe, kontakt između lica i posjetioca se odvija nesmetano (bez fizičke barijere). Pozivi i posjete za pritvorena lica obavljaju se po odobrenju sudije za istragu, te samim tim nijesmo u mogućnosti uticati na broj poziva i posjeta, a kada je riječ o zatvorenicima, komunikacija se odvija svakodnevno u periodu kada imaju mogućnost korišćenja telefonskog aparata. U dijelu posjete zatvoreniku od strane maloljetnog lica, uprava gotovo uvijek ima razumijevanja i iste produži u granicama svojih mogućnosti”, naveli su iz UIKS-a u odgovorima na pitanja “Dana”.
Video