Stejt department je naveo i da je „do potpisivanja, koje je Abazović objavio na društvenim mrežama, došlo uprkos protivljenjima civilnog društva, drugih vjerskih organizacija i opozicionih političkih stranaka, koje su ukazivale na neustavnost svih aspekata sporazuma i optuživale Abazovića da žuri s potpisivanjem ugovora bez odgovarajuće javne rasprave“.

Zabilježeno je da je Crnogorska pravoslavna crkva (CPC) tada saopštila da ugovor ograničava mogućnosti da koristi 750 pravoslavnih lokacija koje SPC ima u zemlji.

Izvještaj navodi da je u svojoj analizi Temeljnog ugovora NVO Akcija za ljudska prava (HRA) identifikovala nekoliko odredbi u kojima je sporazum odstupao od postojećeg pravnog okvira Vlade, uključujući one koje se odnose na pružanje određenih javnih pravnih ovlasti dodijeljenih SPC-u i pružanje vjerskog obrazovanja u javnim školama kroz mehanizam koji nije zakon o vjerskim slobodama.

U najnovijem dokumentu administracije SAD se ističe kao odgovor na sporazum, to što je Demokratska partija socijalista (DPS) predsjednika Đukanovića, zajedno sa drugim opozicionim političkim strankama, pokrenula inicijativu za izglasavanje nepovjerenja Abazovićevoj vladi, navodeći da je Vlada potpisala protivustavni ugovor koji je nanio ,,nemjerljivu štetu po državne interese“.

Izvještaj Stejt departmenta navodi i da je premijer Abazović, braneći tekst ugovora rekao da ,,nijedan ugovor ne može biti

iznad zakona i Ustava zemlje“, dodajući da bi sklapanje ugovora omogućilo njegovoj vladi da ,,krene na druge prioritete“.

Stejt department podsjeća da je Abazović kazao i da oni koji dovode u pitanje pojedine odredbe sporazuma treba da pokrenu odgovarajuće tužbe na sudu.

– Aktivisti civilnog društva uzvraćaju da je „temeljni ugovor“ potrebno izmijeniti kako bi se uskladio sa izmijenjenim Zakonom o vjerskim slobodama iz 2021. i pravnim statusom drugih vjerskih zajednica, kao i sa ,,građanskim ili sekularnim karakterom države“ – piše u Izvještaju.

Navodi se i da je SPC saopštila da su potpisivanjem sporazuma ispravljene decenije nepravde i okončana dugogodišnja diskriminacija crkve, budući da su druge velike vjerske zajednice već imale slične sporazume s vladom.

Incidenti

Izvještaj administracije SAD navodi zabilježene incidente u 2022. i ukazuje na slučaj kada su neidentifikovane osobe bacale kamenice na prostorije Crnogorske pravoslavne crkve (CPC).

Takođe se navode i medijski izvještaji o tome da je jedna monahinja Srpske pravoslavne crkve (SPC) navodno skinula nacionalnu zastavu postavljenu na ogradu Cetinjskog manastira i bacila je na zemlju.

Monahinja je, kako podsjeća Stejt department, tvrdila da je savila zastavu i predala je pojedincu koji je, ustvrdila je ona, prijetio sveštenicima. U Izvještaju se navodi da je tužilaštvo na

Cetinju naložilo podnošenje krivične prijave protiv kaluđerice zbog sumnje da je počinila krivično djelo ,,nanošenje štete reputaciji Crne Gore“, ali da je nejasno da li je krivično gonjena.

S obzirom na to da je Izvještaj rađen za 2022. godinu, u njemu se ne nalazi sudski epilog ovog incidenta iz aprila te godine.

Monahinja Stojka Smolović usljed nedostatka dokaza je oslobođena optužbe da je povrijedila ugled države Crne Gore, saopštio je 24. aprila sudija Osnovnog suda na Cetinju Borko Lončar.

Ugrožavanje

U dokumentu je navedena i prijava Islamske zajednice koja je prijavila antiislamske i srpske nacionalističke poruke navijača iz Petrovca, tokom gostovanja tima iz Plava (FK Jezero).

Takođe se dodaje da su predstavnici Islamske zajednice ukazivali na ,,zabrinjavajući trend marginalizacije manjinskih vjerskih zajednica“.

Zabilježeno je i da je Jevrejska zajednica u Crnoj Gori prijavila da se osjeća ugroženom zbog postavljanja bilborda na kojima se pominje ‘nakba’ – čime se aludira na, kako je ukazano, raseljavanje Palestinaca tokom nastanka izraelske države.

Izvještaj ističe da su vjerska diskriminacija i govor mržnje zakonom zabranjeni. Navodi se i činjenica da vjerske grupe mogu da dobiju pravni status bez registracije.

SPC je, napominje se u Izvještaju, navela da Ministarstvo unutrašnjih poslova nastavlja da odobrava vize za sveštenstvo koje je došlo u zemlju, ali da nije riješilo postojeće slučajeve sveštenika kojima je prethodna vlada odbila boravišne dozvole.

Imovinski sporovi

Stejt department u Izvještaju ukazuje i na to da su zvaničnici Katoličke crkve nastavili da navode da su, kao jedan od najvećih vlasnika imovine u zemlji, i dalje uključeni u brojne imovinske sporove sa Vladom i SPC.

Imovinske sporove sa Vladom i Srpskom pravoslavnom crkvom, napominje se u Izvještaju, ima i Crnogorska pravoslavna crkva ,,čiji zvaničnici tvrde da imaju samo dvije crkve u cijeloj zemlji, jednu u Kotoru, i jednu na Cetinju, u kojoj mogu da drže vjerske službe, dok SPC koristi više od 750 pravoslavnih objekata“.

Vjersko obrazovanje nije isto za sve

Dokument navodi da se, prema crnogorskom zakonu, vjeronauka ne smije predavati u javnim osnovnim ili srednjim školama. Ističe se i da Islamska zajednica upravlja jednom privatnom medresom koja je srednja škola te da SPC takođe ima jednu srednju školu, a obje nude vjeronauku i prate državni kurikulum u nereligijskim predmetima.

“Temeljni ugovor SPC-a s Vladom sadrži jedinstvenu odredbu o vjeronauci koja se ne nalazi u ugovorima drugih vjerskih organizacija, a koja kaže da se pravoslavna vjeronauka u državnim školama može regulisati u skladu s pravnim poretkom države”, istaknuto je u Izvještaju Stejt departmenta.

Naveli su i reagovanje HRA u kome se tvrdi da je vjeronauka u državnim školama u suprotnosti sa Zakonom o obrazovanju.

Zabilježena je i vladina dodjela 1,7 miliona eura vjerskim školama.

Zabilježen je i slučaj kada je Vlada u januaru prošle godine imenovala sveštenika SPC Nikolu Marojevića u Upravni odbor Univerziteta Crne Gore, što je odluka koja je, kako se navodi, naišla na oštre kritike javnosti.

Nevladine i studentske organizacije kao i opozicija su imenovanje okarakterisali kao „klerikalizaciju društva“ i kao napad na autonomiju Univerziteta.

Ministarstvo prosvjete, kojim je tada rukovodila Vesna Bratić je, navodi se u Izvještaju, odgovorilo da je imenovanje Marojevića zasnovano na njegovoj naučnoj akreditaciji, a ne zato što je sveštenik. Izvještaj Stejt departmenta podsjeća i da je Ministarstvo te kritike nazvalo oblikom diskriminacije Marojevića zbog njegove vjerske i nacionalne pripadnosti – „srpske nacionalnosti“.

U dokumentu je navedeno i da se povodom tog slučaja oglasila i Ambasada SAD u Crnoj Gori.

” Nezavisne institucije koje služe javnom interesu, poput nacionalnog univerziteta, ne bi trebalo da budu podvrgnute neprimjerenom uticaju bilo koje vjerske zajednice”, citirao je Stejt department saopštenje Ambasade SAD.

Mišljenja CANU, najviše državne naučne institucije, nema u Izvještaju

Iako se veoma detaljno bavio Temeljnim ugovorom, Stejt department ipak nije notirao jednu veoma važnu reakciju na taj čin – onu najviše državne naučne institucije – Crnogorske akademije nauka i umjetnosti (CANU), iako bi trebalo da bude cijenjeno kao visoko relevantno, pa čak i ključno.

Podsjetimo, to mišljenje je dostavljeno Vladi 11. jula, nakon sjednice CANU koja je povodom toga održana tri dana ranije. Pobjeda je tada pisala da Abazović o tom mišljenju CANU nije informisao ni ministre ni javnost te da je ignorisao to mišljenje.

Pobjeda je objavila mišljenje u kome se navodi da Predsjedništvo CANU ocjenjuje da se preambulom ,,Temeljnog ugovora između Crne Gore i Srpske pravoslavne crkve“ verifikuje ukidanje Episkopskog savjeta Pravoslavne crkve u Crnoj Gori, ukida naziv Pravoslavna crkva u Crnoj Gori, poništava titula ,,arhiepiskopa po časti“, što sve dovodi do zaključka da se predloženim tekstom ,,ignorišu istorijski izvori prvog reda o istoriji crnogorskog pravoslavlja“.

Predsjedništvo je posebno analiziralo i član 7 po kojem država jemči SPC nepovredivost prava svojine i državine nad manastirima, hramovima, zgradama i drugim nepokretnostima iako je ta svojina upisana već na četiri eparhije u Crnoj Gori. U istom članu ugovora sa Crkvom Srbije obavezuju se državni organi da po automatizmu izvrše ,,uknjižbu svih neupisanih nepokretnosti“ iako je ta obaveza već regulisana Zakonom o državnom premjeru i katastru nepokretnosti.

Prema mišljenju Predsjedništva CANU, oba ova stava člana 7 su ,,nepotrebna i pravno neprihvatljiva“, uz konstataciju da se na ovaj način ,,Temeljnim ugovorom ne može riješiti svojinsko-pravni režim na pravoslavnim manastirima, hramovima i drugim crkvenim dobrima“.

Potom se taksativno navode zakonski uslovi za upis, ali i naglašava da mora postojati zakonski uslov za upis imovine, bez obzira na to da li se radi o vjerskoj instituciji, nekom pravnom ili fizičkom licu.

“Temeljni ugovor ne može biti punovažan pravni osnov za uknjižbu. Isto tako, nije uobičajeno da se njime „pojačava“ izvršenje zakonske obaveze nadležnog državnog organa, pod uslovom da su ostvareni uslovi za uknjižbu – ističe se u dokumentu CANU, uz preciznu konstataciju da se ,,Temeljnim ugovorom“ ne može riješiti svojinsko-pravni režim na pravoslavnim manastirima, hramovima i drugim crkvenim dobrima”, piše u mišljenju CANU.

Istorijski položaj i postojanje Crnogorske pravoslavne crkve se u kratkom pregledu dopisa CANU notira i kroz Ustav Knjaževine Crne Gore, ali i ukazuje na posljedice Podgoričke skupštine kada je donijeto ,,Rješenje“ o ,,ujedinjenju sa Kraljevinom Srbijom“, ali i ujedinjenje dvije crkve.

Istorija je pokazala da nije bilo govora o ujedinjenju već klasičnom prisajedinjenju ili anšlusu i da nakon toga, sve do 1945. godine, nije postojalo ni ime države Crne Gore, dok je Crnogorska pravoslavna crkva obnovljena tek 1993, a upisana u državni registar – 2000.

U ocjeni Akademije se ističe da, iako je ,,cetinjska mitropolitska katedra sa nivoa arhiepiskopije ‘spuštena’ na nivo episkopije“, to ,,ne znači diskontinuitet njenog postojanja i funkcionisanja, istovremeno sa eparhijama Zahumsko-rasijskom i Pećkom, sve do donošenja Ustava SPC 1931, kojim je osnovana Crnogorsko-primorska eparhija, sa sjedištem na Cetinju i mitropolitom na njenom čelu.

“U Crnoj Gori ova pitanja su isuviše složena i zahtijevaju podrobniju analizu i rješenja. Čini se da se ona ne mogu riješiti bez donošenja specijalnog zakona o svojini vjerskih zajednica, u kome bi se uvažila tradicija, običaji, rješenja Opšteg imovinskog zakonika za Knjaževinu Crnu Goru, rješenja Ustava pravoslavnih konsistorijuma, pozitivno-pravna rješenja, uporedno-pravna rješenja, kao i rješenja i standardi u pravu Evropske unije”, zaključuje se u pravnoj ekspertizi CANU.